Tímarit lögfræðinga - 01.11.1980, Blaðsíða 36

er þar sagði. Má og benda á, að af þeim lagaákvæðum, er kveða á um
andmælarétt aðila, taka flest til þess, er um er að ræða skerðingu á
slíkum hagsmunum. Af þeim 7 dómum er nefndir voru hér að fram-
an, fjalla og 6 um stjórnvaldsákvarðanir, er fela í sér einhvers konar
skerðingu á mikilvægum fjárhagslégum hagsmunum. Af framansögðu
má væntanlega draga þá ályktun, að sú meginregla gildi í íslenskum
rétti, jafnvel án beinar lagaheimildar, að gefa eigi aðilum kost á að
tjá sig, áður en mikilvægir fjárhagslegir hagsmunir þeirra eru skert-
ir verulega með stjórnvaldsákvörðun.
Ef stjórnvald er úrskurðaraðili um ágreining, framkvæmir það störf,
sem setja má á bekk með úrskurðum og dómum dómstóla. Er eðlilegt,
að aðilar njóti sönui réttaraðstöðu, þegar úrskurðað er um réttindi
þeirra eða skyldur, hvort sem úrskurðaraðilinn er stjórnvalú eða dóm-
stóll. Hafa verður þó í huga hér skilvirknissjónarmið. Af lagaákvæð-
um um andmælarétt og dómum virðist og mega telja líkur fyrir því,
að gefa eigi aðilum kost á að tjá sig í slíkum tilvikum, þó að það
sé ekki beinlínis boðið í lögum.
b) Ógildingarástæða?
En hverju varðar, ef aðila er ekki gefinn kostur á að tala máli sínu,
þar sem stjórnvaldi ber lögum samkvæmt að veita honum kost á því?
Hvaða áhrif hefur það á gildi stjórnvaldsákvörðunarinnar ? Enginn
íslenskur fræðimaður hefur beinlínis leyst úr þessu atriði, en Ólafur
Jóhannesson segir á bls. 211 í Stjórnarfarsrétti sínum, að telja verði
það aðalreglu eftir íslenskum rétti, að vanræksla um leitun álits eða
umsagnar, þar sem slíkt er lögboðið, geti haft í för með sér ógildingu
stjórnarathafnar. Hann segir reglu þessa þó ekki algilda, orðalag laga-
ákvæða geti m. a. gefið vísbendingu um það atriði.
Reglur um umsagnar- og álitsumleitan eru nokkuð skyldar regl-
unni um rétt aðila til að tjá sig, þó að sú síðartalda varði réttarör-
yggi borgaranna jafnvel enn frekar, og sé reyndar sjálfsögð réttlætis-
regla, sem ekki verður gengið fram hjá. Því er eðlilegt að telja sömu
reglu gilda um þetta atriði í báðum tilvikum. Þegar stjórnvaldi er
þannig skylt samkvæmt ótvíræðu lagaákvæði að gefa aðila kost á að
tjá sig, má ætla, að vanræksla á því geti haft í för með sér ógildingu
stjórnarákvörðunar (sbr. og ef til vill Hrd. VII-145).
Oft gera þó lagaákvæði fyrirvara, svo sem „ef þess er kostur“, 11.
gr. 1. 38/1954 og „ef unnt er“, 6. gr. 1. 19/1953 o. s. frv. Þessir fyrir-
varar þýða þó líklega ekki, að stjórnarákvörðun verði aldrei ógilt,
ef aðila hefur ekki verið gefinn kostur á að tjá sig, eins og lögboðið var,
158