Tímarit lögfræðinga - 01.06.1989, Page 18

almenn ógildingarregla, sem veitir dómstólum allvíðtæka heimild til
að víkja til hliðar eða breyta samningum eða einstökum samnings-
ákvæðum. Regla þessi, sem er í 36. gr. samnl. nr. 7/1936, sbr. 6. gr. laga
nr. 11/1986, er svohljóðandi:
„Samningi má víkja til hliðar í heild eða að hluta, eða breyta, ef
það yrði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að
bera hann fyrir sig. Hið sama á við um aðra löggerninga. — Við
mat á því, hvort samningur er ósanngj arn, skal líta til efnis samn-
ings, stöðu samningsaðilja, atvika við samningsgerðina og atvika
sem síðar komu til.“
Þessi nýja ógildingarregla getur að sjálfsögðu komið til álita í skaða-
bótamálum, sem kaupandi höfðar á hendur seljanda til greiðslu bóta
fyrir tjón, er hlýst af hættulegum eiginleikum. Hitt er svo annað mál,
að óvíst er, hve langt dómstólar ganga í því að beita nýju ógildingar-
reglunni í málum, sem hér um ræðir.
Sumir álíta samningsbundnar undanþágur frá ábyrgð vegna tjóns af
hættulegum eiginleikum andstæðar þeim félagslegu rökum, sem reglur
um víðtæka ábyrgð á þessu sviði styðjast við. Bótareglurnar nái ekki
þeim tilgangi að vernda neytanda, ef framleiðendur og seljendur hefðu
ótakmarkaða heimild til að semja sig undan ábyrgð. Hófleg beiting
reglu 36. gr. samnl. getur stuðlað að eðlilegu jafnvægi milli hagsmuna
seljanda og neytanda. Hins vegar eru menn yfirleitt á einu máli um,
að ekki sé nauðsynlegt að gera sérstakar takmarkanir á samnings-
frelsinu varðandi undanþágur frá ábyrgð í samningum milli framleið-
anda, seljanda og annarra milliliða innbyrðis.
Notkunarreglur, leiðbeiningar og aðvaranir, sem fylgja vöru, geta
haft áhrif á bótarétt notanda söluhlutar, en með nokkuð öðrum hætti
en bein samningsákvæði um undanþágu frá ábyrgð.
Það, sem hér hefur verið nefnt, sýnir, að samningur getur haft úr-
slitaáhrif á bótarétt manns, er tjón bíður af völdum hættulegra eigin-
leika söluhlutar.
Ymislegt dregur þó úr mikilvægi samningsákvæða um undanþágu frá
ábyrgð, t.d. það, að þeim verður ekki beitt gagnvart þriðja manni, sem
ekki er í samningstengslum við framleiðanda eða seljanda og svo það,
að ætla má, að seljendur varnings til neytenda skirrist við að nota
víðtæk undanþáguákvæði, vegna þess að þau geta fælt væntanlega
kaupendur frá viðskiptum.0
9 Sbr. Magnús Þ. Torfason, 472.
96