Tímarit lögfræðinga - 01.06.1989, Qupperneq 58

sáttur vi5 þau dómsstörf, sem um er fjallað í bókinni, leggur hann bókina frá
sér og fer að hugsa annað. Hann hefur þá tekið afstöðu sína eftir að hafa
kynnt sér málið. Við því er ekkert að segja.
Ef lesandinn er á hinn bóginn ósáttur við þetta, ætti hann a.m.k. að hug-
leiða hvað þurfi að gera til að breyta þessu ástandi. Þar kemur sjálfsagt
margt til athugunar. Ég held, að eitt af því, sem þurfi tii að koma sé, að þagnar-
múrinn um Hæstarétt verði rofinn. Hér á landi ríkir það ástand, að rétturinn
fellir dóma um grundvallaratriði, oft án nokkurs marktæks rökstunings og
enginn segir neitt. Hér er þó einatt um að ræða málefni, sem skipta fólkiö
í landinu miklu meira máli en flest þau dægurmál, sem fjölmiðlar eru upp-
fullir af frá degi til dags. Umfjöllunin um dómana verður hins vegar að vera
málefnaleg. Hér þurfa blaðamenn að leggja harðar að sér og fá til þess lið-
veizlu lögfræðinga."
í grein sinni gerir Björn Þ. Guðmundsson því skóna að rökstuðningur
fyrir dómsniðurstöðum skipti ekki miklu máli, hvorki fyrir aðila né aðra.
Hugleiðingar höfundarins um þetta benda til þess að hann sé lítt kunnugur
viðhorfum manna sem átt hafa í dómsmálum þegar þeir fá niðurstöðuna í
hendur. Mín reynsla er sú að langflestir hafa á því mikinn áhuga, hvernig
dómsniðurstaðan var fengin. Ef satt skal segja er það oft grundvallaratriði
varðandi það hvort málsaðili sættir sig auðveldlega við niðurstöðu í máli
sem hann hefur tapað. Hlutlausar lögfræðilegar röksemdir dómara valda því
einatt að menn sætta sig vel við að tapa máli. Það er fjarstæða, sem mér
virðist mega lesa út úr hugrenningum Björns, að almenningur líti á dómara
sem alvitra spekinga, þannig að nóg sé að fá að vita niðurstöður þeirra en
engu skipti röksemdirnar. Vonandi líta dómarar ekki svona á sjálfa sig.
Mönnum eru fengin dómarastörf vegna þess að þeir eiga að kunna skil á
ákveðnum aðferðum, lögfræðilegum aðferðum, við að skera úr þrætum. Þeir
hafa ekki valist í dómaraembætti fyrir þá sök, að þeir þyki fá betri hugdett-
ur en samborgarar þeirra. Það er grundvallaratriði, sem varðar trúnað dóm-
stólanna, að fram komi í úrlausnum hvernig niðurstaðan er fengin. Þar að
auki skiptir rökstuðningur miklu máli vegna þess að menn þurfa að vita
hver rétturinn er í landinu. Um hvaða efnisatriði t.d. hæsíaréttardómur hefur
fordæmisgildi. Af þessum ástæðum og mörgum öðrum eru um það skýr
ákvæði í lögum að dómar skuli vera rökstuddir.
Björn Þ. Guðmundsson ræðir um ,,fyrir“ hvern dómur sé saminn. Svo sem
ég hef bent á, er svarið við þessari spurningu fremur einfalt. Hann er sam-
inn fyrir þann sem les hann hverju sinni, f hvaða skyni sem lesið er og hvort
sem það er aðili, lögmaður hans, fræðimaður, annar dómari, blaðamaður
eða sauðsvartur almúgamaður sem les. Til forsendna verða aðallega gerð-
ar þær kröfur að fram komi ástæður dómarans fyrir niðurstöðunni miðað við
málflutning aðilanna. Og dómurinn er líka saminn fyrir einn mann enn. Dóm-
arann sjálfan. Kannski er þetta þýðigarmest. Það er örugglega ekkert betur
til þess fallið að vernda borgara gegn röngum dómsniðurstöðum en brýn
skylda sem hvílir á dómara um að rökstyðja niðurstöðu sína. Og með traust-
um og markvissum rökstuðningi ávinnur dómari sér traust, sem á endanum
kann að jafnast á við að almenningur líti á hann sem alvitran speking.
Jón Steinar Gunnlaugsson, hrl.
136