Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Qupperneq 9

Lárus kveðst álíta vafalaust að átt sé við landsyfirréttardómarana, enda þótt
þeir hefðu með höndum nokkur umboðsstörf, en segir svo orðrétt um aðra:
Hinsvegar er landstjórninni ekki meinað að víkja umboðsstarfalausum dómara frá
embætti um stundarsakir og síðan sækja hann af embætti með dómi.’ ...
Bjarni Benediktsson taldi að þegar umboðsstörf væru sáralítill hluti af starfi
dómara kæmust þeir undir vernd 61. gr. stjórnarskrár frá 1944, svo væri a.m.k.
um hæstaréttardómara; þetta ákvæði væri undantekning frá 3. mgr. 20. gr. þar
sem segir að forseti geti vikið þeim frá embætti sem hann hefur veitt það.
Niðurstaða Bjarna er þessi:
Forseti eða sá, sem með veitingavaldið fer, getur hins vegar veitt dómanda lausn um
stundarsakir3 4 ...
Jón P. Emils gerir svofellda grein fyrir sínum skilningi í Úlfljóti 1952:
Dómsmálaráðherra getur vikið dómara úr embætti um stundarsakir, en er skyldur til
að höfða mál á hendur honum til embættismissis svo fljótt sem verða má. Eftir 3. mgr.
... [35. gr EML] hefur sá dómari, sem sviptur hefur verið embætti um stundarsakir,
heimild til að höfða mál á hendur dómsmálaráðherra f.h. ríkisvaldsins til úrlausnar um
lögmæti þeirrar ráðstöfunar.5
Ólafur Jóhannesson tekur undir skoðanir eldri stjórnlagafræðinga og telur að
dómara verði að víkja úr embætti um stundarsakir ef ekki þyki fært að hann
gegni því á meðan dómur gengur um það hvort hann skuli áfram gegna
dómarastarfi. Ólafur telur líklegt að engir dómarar aðrir en hæstaréttardómarar
fullnægi því skilyrði að teljast umboðsstarfalausir. Helst telur hann embættis-
dómara í Reykjavík koma til álita sökum þess hversu lítið kveður að umboðs-
störfum þeirra, en hann minnir jafnframt á að Hæstarétti sé í allmörgum lögum
falið að tilnefna menn í möt eða stjórnir.6
1.2 Akvæði einkamálalaganna
Við lögtöku einkamálalaganna árið 1936 var í gildi stjórnarskrá Konungsríkis-
ins íslands frá 18. maí 1920. Með heimild í 4. mgr. 16. gr. hennar var svo á kveðið
í 35. gr. laga nr. 85/1936 að héraðsdómara yrði ekki vikið úr starfi til fullnaðar
nema með dómi. Telji ráðherra dómara hafa fyrirgert embætti sínu víkur hann
honum úr starfi um stundarsakir, en síðan skal höfðað mál á hendur honum til
embættismissis.
3 fslensk stjórnlagafræði 1913, s. 206.
4 Ágrip af íslenzkri stjórnlagafræði II 1948, s. 34, sbr. áður 1940, s. 34-35.
5 Ú 4. tbl. 1952, s. 4.
6 Stjórnskipun íslands, s. 277-278.
87