Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Side 19

greininni er ekki sérstaklega fjallað um vikningu um stundarsakir. Sú skoðun hefur
lengi verið almenn, að þrátt fyrir ákvæði 61. gr. stjórnarskrárinnar gæti forseti Islands,
og áður konungur samkvæmt eldri stjórnarskrám, vikið umboðsstarfalausum dómara
úr embætti um stundarsakir. Par til mál þetta kom upp hafði ekki reynt á þennan
skilning og þeir fræðimenn sem um efnið hafa fjallað hafa lítt eða ekki rökstutt skoðanir
sínar. Orðalagið að víkja frá á samkvæmt almennri merkingu jafnt við um lausn í bráð
og lengd. Sá eðlismunur er þó á frávikningu til fullnaðar og frávikningu um stundarsak-
ir að síðarnefnda úrræðið er ekki neins konar viðurlög við ámælisverðri háttsemi,
heldur bráðabirgðaúrræði sem gripið er til vegna rannsóknar eða ef ekki þykir
viðurkvæmilegt að opinber starfsmaður, sem borinn hefur verið alvarlegum sökum,
starfi áfram meðan mál hans er rannsakað og þar til úr því er skorið hvort hann heldur
starfi sínu. Hér verður úrlausn að velta á því hvort efnisrök leiða til sömu niðurstöðu
um aðferðina við að víkja dómara frá um stundarsakir annars vegar og frávikningu til
fullnaðar hins vegar. Samkvæmt 2. gr. stjórnarskrárinnar um þrígreiningu ríkisvaldsins
fara dómendur með dómsvaldið og þeir skulu samkvæmt 1. málslið 61. gr. stjórnar-
skrárinnar fara einungis eftir lögunum í embættisverkum sínum. Þeim ber að sýna
fyllstu óhlutdrægni í dómum og þeir mega ekki láta undan neins konar þrýstingi þannig
að hallað sé réttu máli. Ákvæðum 61. gr. stjórnarskrárinnar virðist einkum ætlað að
girða fyrir að handhafar framkvæmdavaidsins geti beitt dómara þrýstingi með hótun
um frávikningu og tekjumissi eða með frávikningu komið í veg fyrir að dómari sem ekki
er stjórnvöidum að skapi vinni tiltekin dómaraverk. Þessar efnisástæður sem bann 61.
gr. stjórnarskrárinnar um frávikningu án dóms byggjast á virðast eiga bæði við vikningu
til fullnaðar og um stundarsakir. Samkvæmt þessum rökum verður að teija að ekki sé
hægt að skerða þá vörn sem greinin veitir umboðsstarfalausum dómurum með setningu
almennra laga um aðra aðferð við frávikningu um stundarsakir en við frávikningu að
fullu. Því verður ekki talið, gegn ákvæðum 61. gr. stjórnarskrárinnar, að 3. mgr. 35. gr.
laga nr. 85/1936 eða 7. gr. laga nr. 38/1954 hafi að geyma heimild framkvæmdavaldinu
til handa til þess að víkja umboðsstarfalausum dómurum úr embætti um stundarsakir.
Sú nauðsyn sem kann að vera á því að umboðsstarfalausum dómara verði vikið úr
embætti með svo skjótvirkum hætti sem vikning ráðherra getur verið þykir engan
veginn geta leitt til þess að 61. gr. stjórnarskrárinnar verði skýrð svo að nauðsynin víki
ákvæðum greinarinnar til hliðar. f því tilviki verður framkvæmdavaldið að sætta sig
við að bera kröfu um vikningu um stundarsakir undir dómstóla. enda þótt gildandi
réttarfarsreglur kunni að hafa í för með sér að sú leið sé seinfarin, þar sem sérákvæði
um skjóta meðferð slíkra mála er ekki að finna í lögum. Samkvæmt þessu verður talið
að frávikning umboðsstarfalauss dómara um stundarsakir sé ekki heimil nema með
dómi.
Nú hafa verið rakin þau rök með og móti stundarlausnarvaldi stjórnvalda sem
heimildir finnast um og þykir þá til glöggvunar rétt á þessu stigi að taka saman í
sem fæstum orðum annarsvegar óumþrættar staðhæfingar og hinsvegar þær
staðhæfingar og röksemdir sem ágreiningi sæta, en síðan verður leitast við að
gera þeim skil á skipulegan hátt.
2.5 Sammæli
Ekki sætir ágreiningi að orðalagið að víkja frá geti bæði átt við það þegar
dómara er vikið um stundarsakir og til fullnaðar. Ágreiningslaust er að allir
íslenskir fræðimenn, sem fjallað hafa um ágreiningsefnið, séu á einu máli um að
97