Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Síða 22

Þetta ákvæði er ítrekað í DL og NL 1 1 1, en efnisreglur um afsetningu
embættismanna eru í 1 1 5 og sérstaklega um afsetningu dómara, í 1 5 332.
I reynd er einveldi allt annað en einræði og nánast andstæða harðstjórnar.
Montesquieu taldi einveldi henta stórum ríkjum, saman settum af mörgum
löndum. A þeim tíma sem þetta stjórnarform stóð í blóma var ekki vegur til að
safna öllu valdi í einn stað í svo stóru ríki. Því var miðflóttaaflið sterkt,33 og það
virðist ekki aðeins hafa haft landfræðileg áhrif heldur veikt einnig einingu
valdsins. Kenningar Montesquieu, m.a. um greiningu dómgæslu frá stjórnsýslu,
áttu greiðan aðgang að dönskum stjórnvöldum, einkum fyrir tilverknað Stampe,
sem var generalprokurór 1753-84 og síðan geheimestatsminister.34
Þegar stjórnlagaþingið var háð 1848-1849 hafði mikið vatn runnið til sjávar.
Hafi stjórnarskráin haft mikla breytingu í för með sér á sviði framkvæmdavalds
og löggjafarvalds varð hið sama ekki sagt um dómsvaldið, sem þá þegar var
orðið óháð hinum pólitísku valdhöfum svo verulegu nam. Hæstiréttur, sem
upphaflega var einskonar dómsmálaráð konungs, þar sem hann sat í hásæti,
hafði um langan tíma starfað sjálfstætt og óháð stjórninni. Síðustu dæmanna um
afskipti konungs af úrlausnum Hæstaréttar er að leita í stjórnartíð Kristjáns VI.
(1730-46).35 Ákvæðin um afnám dómsvalds landsdrottna, aðskilnað fram-
32 Og skulle Kongens Befalings=mænd, og alle, som noget Embede af Kongen er betroet, ...
alvorligen holde derover, at Kongens lov, og hvis af Kongen budet er, bliver i alle Maader med
allerunderdanigste Lydighed efterkommet. Men hvis nogen herudi findes forsnmmelig, saa fremt
det bevises at det hannem videndes været haver, og han ellers ingen lovlig Undskyldning haver, da er
det Kongens Fiskals Embede ... den ... at snge og tiltale efter Loven, og over hannem hænde Dom
paa hans Embede ...
(DL 1 1 5), sbr. Hertz’s Betænkninger I, s. 7:
Tiltale anlægges i almindelighed mod Embedsmænd enten after Klage fra den Fornærmede
eller efter Angivelse fra nærmere Foresatte, cfr. Frd. 25 Marts 1791 § 32, Frd. 25 Marts 1791
§ 32, Frd. 25 Mai 1804 § 30, Frd. 22 Marts 1814 § 165, Frd. 3 Decb. 1828 § 48=50, Cans. Skr. 7
Marts 1829, Ussings Kirkef. 2 Deel Pag. 262.
Giver nogen Dommer en uretfærdig Dom ud, og det skeer, fordi han er ikke ret underviist i
Sagen, eller og Sagen er hannem vrangt foredragen, eller og han haver det gjort af
Vanvittighed, daskal han igiengive den, som han medsin Dom Uret gjort haver,...; Kan det
og bevises, at Dommeren haver taget Gunst, Gave, Vild eller Frændskab for Retten, eller
Sagen findes saa klar, at det ikke kan regnes for Vanvittighed, eller vrang Underviisning, da
skal han derfor afsættes, ...
(DL 1 5 3), sbr. Hertz I, s. 115;
Henvises nogen Dom til lovligere Behandling, eller frafaldes, som ugrundet, olovskikket,
uretviis, da idommes Underretsdommeren en Mulkt af 2 Rbd., og er det en Overret, da
enhver der har underskrevet Dommen, 10 Rbdk., og en Underdommer, der saaledes er
mulkteret, bedommes tredie Gang fra Embedet, Frd. 23 Decbr. 1735 § 4, cfr. Juridsk
Tidsskrift 4 Bind 2 Hæfte Pag. 17, Pag. 37, Dito 5 Bind 2 Hæfte Pag. 7, Arch. for
Retsvidenskab 4 Deel Pag. 8, Pag. 477, Ussings Kirkeforf. 2 Bind Pag. 504, Ussings
Criminalret 1 Deel Pag. 330. ... Pag. 138, 305.
33 Gustafsson, s. 13 ff og víðar.
33 Tamm, s. 138 ff, 180 ff.
35 Tamm, s. 125, Christensen: /„Rettens forhold til regeringen“ í Höjesteret 1661-1961, s. 344-345.
100