Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Síða 27

skýringu stjórnarskrár um hin sérstaklegu málefni íslands frá 1874 má spyrja
hvort fært sé að beita þeirri aðferð við stjórnarskrá Lýðveldisins Islands. Við
túlkun hennar koma til skjalanna öll þau vandkvæði sem almennt eru talin vera á
huglægri skýringu. Orðalagið í 61. gr. hennar getur rúmað frávikningu um
stundarsakir, og leiði efnisrök til sömu niðurstöðu og hlutlæg skýring stjórnar-
skrárákvæðisins duga söguleg rök skammt.
Öllum er ljóst að dómari getur orðið svo veikur eða brotið svo af sér að ekki
verði við annað unað en að hann láti þegar af starfi. Þess vegna verður að búa svo
um hnúta að einhverjum sé rétt og skylt að taka í taumana. Stjórnarfari okkar er
svo háttað að dómsmálaráðuneytið hlýtur fyrst og fremst að fara með þetta
hlutverk, en því verður gegnt á fullnægjandi hátt með því að gera kröfu fyrir
dómi um vikningu. Þessi skylda ráðuneytisins verður þannig ekki notuð til að
leiða rök að því að valdið til að víkja dómara um stundarsakir verði að vera í
höndum ráðherra fremur en afsetningarvaldið. Lausn um stundarsakir er að
vísu í eðli sínu fremur stjórnsýsluákvörðun en sakarefni dómsmáls, en það er
fullnaðarlausn einnig, þar sem hún staðfestir ekki beinlínis réttarstöðu heldur
kveður á um breytta réttarstöðu. Hvort tveggja má þó, þrátt fyrir þessi eðlisrök,
leggja til handhafa dómsvaids ef næg stjórnskipunarrök þykja liggja til þeirra
afbrigða. Það hefur stjórnarskrárgjafinn og einmitt ákveðið um fullnaðarlausn
með ótvíræðum hætti í 61. gr. stjórnarskrár lýðveldisins.
Mikilvægt er og að hafa í huga að einkahagsmunir dómara hafa hverfandi
þýðingu varðandi ákvæði stjórnarskrárinnar um sjálfstæði dómstólanna og að
þau eru ekki sett með hag þeirra fyrir augum. Nú á dögum er og vafasamur hagur
að því fyrir góðan lagamann að ríghalda í tekjurýrt dómaraembætti þegar nóg er
að starfa fyrir góða greiðslu á öðrum vettvangi. Stjórnarskrárákvæðum eru þó
ætlaðir lengri lífdagar en svo að þau verði miðuð við slíkt ástand, enda skipast
skjótt veður í lofti.
í ákvæðum stjórnarskráa um sjálfstæði dómstóla liggur megináherslan á því
að dómendur eigi að geta leyst úr hverju máii eftir því sem þeir vita sannast og
réttast og helst að lögum án þess að eiga yfir höfði sér alvarleg óþægindi sökum
þess að afstaða þeirra fari í bága við vilja pólitískra valdhafa. Ákvæðin eru fyrst
og fremst, eins og mannréttindaákvæðin, sett til verndar borgurunum gagnvart
pólitískum valdhöfum og yfirvöldum. Ákvæðin, sem sett eru til að tryggja að
dómari verði ekki að láta af störfum gegn vilja sínum og án lögmætra ástæðna,
eiga að tryggja að yfirvöldin geti ekki haft áhrif á úrlausn einstakra mála með því
að skipta um dómara í miðjum klíðum eða þegar að því dregur að mál eigi að
koma til meðferðar sem yfirvöld vilja að leyst verði úr á tiltekinn veg.40 Með
lausn dómara um stundarsakir er ekkert síður hægt að leika þennan leik en með
40 „Grundlovens § 73 ... hovedsagelig sigte til at stille AfgOrelsen af den enkelte Sag udenfor den
ud0vende Magts Raaderum, ...“ Matzen: Den danske Statforfatningsret 3, s. 268.
105