Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Side 40

4.3 Alþjóðasamþykktir
í 10. gr. Mannréttindayfirlýsingar Sameinuðu þjóðanna segir að hver maður
eigi jafnan rétt á við aðra á réttlátri og opinberri málsmeðferð fyrir óháðum og
óhlutdrægum dómstóli þegar skorið skal úr um réttindi hans og skyldur eða
þegar taka skal afstöðu til ákæru á hendur honum. í 14. gr. alþjóðasamnings um
borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi74 er ákvæði sama efnis, en ítarlegra. Þar
segir að allir skuli vera jafnir fyrir dómstólunum og eiga rétt á réttlátri opinberri
málsmeðferð fyrir lögmæltum, hæfum, óháðum og óhlutdrægum dómstóli. í 6.
gr. Mannréttindasáttmála Evrópu er ákvæði í öllum aðalatriðum samhljóða.
Á 19. heimsþingi Alþjóðasambands lögmanna sem háð var í Nýju Delhi í
október 1982 voru samþykktar „lágmarkskröfur um sjálfstæði dómstóla“. Þar er
m.a. kveðið svo á að framkvæmdavaldið megi ekki eiga annan hlut að meðferð
agabrotamáls dómara en að vísa kærum til viðkomandi valdhafa eða eiga
frumkvæði að rannsókn á agabroti. Vald til að beita dómara agaviðurlögum eða
leysa hann frá störfum skal falið valdhafa óháðum framkvæmdavaldinu. Vald til
að víkja dómara úr starfi skal helst falið dómstóli. Ráðherra má ekki beita
dómara neins konar þrýstingi.75
4.4 Ályktanir
Ekki verða dregnar fullskýrar ályktanir af því sem hér hefur verið rakið um
það álitaefndi hvort það eitt sé í samræmi við stjórnarhætti í siðmenntuðum
löndum að vald til að víkja dómurum frá störfum í bráð og lengd sé í höndum
handhafa dómsvalds. Ljóst er að svo er ekki í ýmsum ríkjum sem mikils eru virt á
alþjóðavettvangi og alþjóðasamþykktirnar draga dám af því í varkáru orðalagi.
Eigi að síður er það svo eftir því sem best er vitað að dómendum er falið þetta
hlutverk í a.m.k. 9 ríkjum: Danmörku, Belgíu, Lúxembúrg, Þýskalandi, Austur-
ríki, Ítalíu, Spáni, Portúgal og Japan. Annars staðar, svo sem í Frakklandi, eru
valdi ráðherra settar skorður með íhlutunarrétti dómara. í Bretlandi og öðrum
ríkjum sem búa við réttararf Common Law víkur þessu álitaefni við á annan hátt
en þar sem germansk-rómverskar meginlandshefðir eru ríkjandi, en þar mun í
reynd svo búið um hnúta víða að síst er þess verr gætt en annars staðar að
dómara verði ekki bolað frá meðferð máls. Athyglisvert er að Japanir hafa tekið
upp „impeachment“ að hætti Engilsaxa en leggja jafnframt, að því er virðist,
fortakslaust bann við flutningi úr einu embætti í annað, kjaraskerðingum, lausn
um stundarsakir og frávikningu.
Þær réttarfarshefðir sem íslendingar búa við valda því að ekki verður talinn
74 Samþ. á 21. allsherjarþingi SÞ og lagður fram til undirritunar 19. 12. 1966. Fullgildingarskjal
íslands var afhent 22.ágúst 1979 skv. þingsályktun 8. 5. 1979; birt í C deild Stjórnartíðinda 1979 nr.
10, s. 33.
75 Federspiel: International Bar Association og domstolene. Advokaten 19/1984.
118