Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Page 44

Sá galli er á öllu stigveldi að það endar þar sem enginn er ofar utan Guð einn.
Þegar ráðherra sleppir er enginn til að aga forseta Hæstaréttar. Þetta þarf að
hafa í huga þegar lagt er á ráðin um hvernig á að útfæra nánar og þróa frekar
reglur um agamál dómara og fyrirkomulag lausnar um stundarsakir hjá hand-
höfum dómsvalds. Hæstarétti má e.t.v. fela agavald yfir forseta sínum, en
annars virðist mér vænlegast að kveðið verði svo á að skipaður skuli dómur eða
nefnd þriggja dómenda, t. d. skv. tillögum Hæstaréttar, Dómarafélags íslands
eða Dómsmálaþings og Lögmannafélags íslands78 sem skjóta megi til ákvörðun-
um dómstjóra í agabrotamálum. Annað verkefni dómnefndarinnar verði að
ákveða, að kröfu ráðherra eða ríkissaksóknara, hvort víkja skuli dómara frá
störfum um stundarsakir vegna refsiverðrar háttsemi, annarrar háttsemi, sem
gerir hann óhæfan eða óverðugan til að gegna lengur dómarstörfum, eða vegna
atvika sem gera hann ófæran um að vinna störf sín á viðunandi hátt. Mæla þarf
fyrir um óbrotna og hraða málsmeðferð við úrlausn slíkrar kröfu. Loks leysi
dómnefndin úr máli þar sem krafist er embættismissis, a.m.k. þegar sú krafa er
ekki höfð uppi í refsimáli. Eðlilegast virðist að ráðherra höfði slíkt mál og að
ríkislögmaður, en ekki saksóknari, flytji það. Úrlausnum nefndarinnar yrði
skotið til Hæstaréttar til endurskoðunar, þar á meðal ágreiningi um réttmæti
lausnar um stundarsakir í sambandi við aðalmálið. Ef þessi leið verður farin, að
danskri fyrirmynd, er varlegast að kanna vel þær umræður sem urðu í Dan-
mörku, utan þings og innan, þegar fjallað var um stofnun kæruréttarins79 því að
hér verður vandrötuð leiðin milli skerja. Nýskipan með þessum hætti getur
auðveldlega farið enn frekar gegn meginviðhorfum um sjálfstæði dómstóla en
það skipulagsleysi sem fyrir er.
Annað úrræði mætti nefna hér, síður róttækt en nokkuð varhugavert sam-
kvæmt þeim skilningi sem helst hefur verið haldið fram hér að framan á 61. gr.
stjórnarskrár. Ráðherra verði játað rétti til að víkja dómara frá þegar sú
ráðstöfun þolir enga bið en jafnframt gert skylt að bera þá ráðstöfun undir
almennan dómstól án undandráttar. Dómara bæri síðan að kveða upp úrskurð,
t.d. innan 48 stunda, sem kæra mætti til Hæstaréttar með forgangshraði. Með
þessu lagi ætti að vera tryggt að aðferðin yrði ekki notuð til að bola dómara frá
máli þar sem svo stuttur tími liði frá sviptingu til dómsúrlausnar.
Þegar slíkt mál kemur fyrir Hæstarétt er mikilvægt, eins og reynslan sýnir, að
allir eða flestir hinna reglulegu hæstaréttardómra þurfi ekki að víkja sæti þannig
að dómsmálaráðherra verði að velja þá dómendur sérstaklega sem eiga að dæma
um kröfur hans sjálfs. Þótt vel hafi tekist til þegar á þetta reyndi er augljóst að
78 ásamt tvöfalt fleiri varamönnum til að hættan á að röðin tæmist vegna vanhæfis verði hverfandi.
79 Jörgensen í Retsplejeloven 50 ár, s. 195-197, Steincke dómsmálaráðherra og Rasting í Juristen
1938, s. 1-30, Rigsdagstidende 1938-39, tillæg A, sp. 2656-57, 2963-64, Jörgensen, Jarner og
Andersen í UfR 1937, s. 361-364 og 1938, s. 17-23.
122