Tímarit lögfræðinga - 01.09.1992, Side 45

vegna réttaröryggis er það óhæft skipulag til frambúðar sem leiðir ráðherra í svo
fáheyrða stöðu. E.t.v. mætti setja sérstök ákvæði um hæfi til meðferðar einstaks
máls þar sem svo væri ákveðið að dómari teldist ekki vanhæfur fyrir það eitt að
hann væri samstarfsmaður aðila eða hefði haft afskipti af máli á fyrra stigi og að
honum bæri að sitja, hvern hug sem hann bæri til aðila, nema það væri bein
óvild.80 Auk annars er hætt við að úrlausn æðsta dómstóls landsins yrði ekki virt
sem vert væri þegar hann er skipaður utanréttarmönnum að mestu leyti í svo
alvarlegu máli. E.t.v. mætti kveða á um skipun nokkurs fjölda varamanna í
þessum tilteknu málum til að forða því að skipa þyrfti ad hoc. E.t.v. ætti að
koma á skipun sem leysir ráðherra alfarið frá að hafa afskipti af vali varamanna í
Hæstarétt. Það álitaefni er hinsvegar víðtækara en svo að efni séu til að gera því
skil á þessum stað.
5,0 AÐ LYKTUM
Lúðvík Ingvarsson kemst svo að orði í niðurlagi álitsgerðar sinnar um
frávikningu dómara um stundarsakir:
Ef íslendingum auðnast einhvern tíma í fjarlægri framtíð að setja sér nýja stjórnarskrá,
liggur í augum uppi, að þeir verði að setja í hana óvtíræð ákvæði, sem vernda alla
dómara fyrir gerræði framkvæmdavaldsins og öruggast verður að ganga þannig frá
málum, að sérstakur dómstóll úrskurði svo fljótt sem verða má um kröfu dómsmálaráð-
herra þess efnis, að dómara skuli vikið úr embætti um stundarsakir.81
Mun þetta vera sammæli allra þeirra sem lagt hafa orð í þennan belg, hver sem
afstaða þeirra hefur verið í lögmálsþrætunni.
Vera má að enn verði nokkur bið á að íslendingar setj i sér stj órnarskrá sj álfir í
stað þeirrar sem þeim var gefin 1874 um sérmál sín og sem enn nýtur við í öllu
verulegu. Meðan beðið er þeirra stórtíðinda má vinna að eflingu sjálfstæðis
dómstóla með réttarbótum. Pá verður einna fyrst fyrir að taka af öll tvímæli um
80 Þegar mál það, sem um var dæmt í HRD 1989 1648, kom fyrir Hæstarétt viku allir dómendur
réttarins sæti, nema einn, að því er virðist vegna fyrri afskipta af málinu. Vandséð er að réttmæt og
nauðsynleg afskipti dómsins af málinu á frumstigi hafi getað leitt til vanhæfis dómendanna eftir þeim
vanhæfisreglum sem fylgt hefur verið. Ástæður þess að dómari víkur sæti eru þó raunar stundum
þess eðlis að öðrum en dómara sjálfum liggja þær ekki í augum uppi. Hér má og minna á túlkun
Mannréttindadómstóls Evrópu á 6. gr. mannréttindasáttmálans, HRD 1990 2 og g lið 5. gr. EML
1991 þar sem segir að dómari sé vanhæfur ef fyrir hendi eru atvik eða ástæður sem eru fallnar til að
draga óhlutdrægni hans með réttu í efa. Áður en málshöfðun var ráðin mun Hæstiréttur hafa látið
það til sín taka í samræmi við fyrri úrlausn þegar forseti dómsins varð að víkja úr forsæti og svo var til
hagað að hann sæti ekki í neinu máli eftir það og þar til hann lét af störfum fyrir aldurs sakir skömmu
síðar. Ráðherra mun hafa skipað í sæti þeirra sem viku að ráði Hæstaréttar skv. 4. gr. 1. 75 1973.
Spyrja má um hæfi dómendanna til þeirrar ráðgjafar ef þeir voru óhæfir til að dæma málið.
81 Lúðvík Ingvarsson, s. 56.
123