Tímarit lögfræðinga - 01.09.1994, Síða 36

Ef réttlætanlegar ástæður eru að öðru leyti fyrir samningsákvæði, sem tak-
markar aðilaskipti, geta skuldheimtumenn orðið að sæta því. Þetta getur t.d.
átt við, ef samningsákvæði má rekja til þess, að aðilaskipti hefðu í för með
sér verulegt óhagræði fyrir skuldarann, t.d. þannig að skyldur hans breyttust
verulega, ef nýr kröfuhafi kæmi til skjalanna.75
í þessu sambandi má og nefna ákvæði 49. gr. aðfararlaga nr. 90/1989, en
þar kemur fram, að fjámám verður ekki gert í persónubundnum réttindum,
sem gerðarþola er óheimilt að framselja á eigið eindæmi, nema þau standi til
tryggingar fyrir kröfu gerðarbeiðanda. Regla þessi á rætur að rekja til hags-
muna þess, sem látið hefur gerðarþola viðkomandi réttindi í té. Henni er ætlað
að taka til réttinda, sem gerðarþoli má ekki framselja án atbeina þess, sem
þau hefur veitt. Réttindin þurfa að hafa verið veitt gerðarþola á þeirri forsendu,
að hann njóti þeirra en ekki einhver annar. Hér undir falla einkum þau tilvik,
þar sem gerðarþoli hefur fengið hlunnindi án endurgjalds eða gegn litlu endur-
gjaldi vegna vinfengis eða ætternis eða af áþekkum ástæðum. Eins geta kornið
hér til álita tilvik, þar sem áðumefnd tengsl eru ekki á milli gerðarþola og
þess, sem veitt hefur honum réttindi, en hinn síðarnefnda skiptir þó meginmáli.
að gerðarþoli sé viðsemjandi hans en ekki aðrir. Hefur ákvæði þetta því nokk-
urn skyldleika við ákvæði 48. gr. aðfararlaga.
Að frátöldum þeim tilvikum, sem hér hafa verið nefnd, þurfa skuldheimtu-
menn kröfuhafa almennt ekki að hlíta samningsákvæðum, sem takmarka aðila-
skipti, enda er það almenn regla, að menn geti ekki með ráðstöfunum sínum
eða athöfnum dregið eigin fjárverðmæti undan fullnustuaðgerðum.
Ef um viðskiptabréfakröfu er að ræða, þarf að geta framsalsbanns á við-
skiptabréfinu. Ella getur grandlaus þriðji maður (framsalshafi) unnið rétt sam-
kvæmt framsalinu.
Um heimild arfleifanda til þess að mæla svo fyrir, að erfingi megi hvorki
selja né veðsetja eignir, sem hann tekur í arf, sjá t.d. Hrd. 1968 422 (Vatns-
endi) og Hrd. 1986 958 og 962 (Hverfisgata).76 í hinum tveimur síðamefndu
dómum hagaði þannig til, að eignarhluti í fasteign var bundinn þeirri kvöð,
í samræmi við ákvæði í erfðaskrá frá árinu 1964, að ekki mætti selja hann
eða veðsetja fyrr en í fyrsta lagi árið 1998. Ákvæði þetta þótti gilt samkvæmt
52. gr. erfðalaga nr. 8/1962, og 29. gr. aðfararlaga nr. 19/1887, og varð að
túlka það þannig, að skuldheimtumenn gætu ekki leitað fullnustu í hinum
kvaðabundna arfi umfram það, er í 3. mgr. 51. gr. erfðalaga greindi. í þessu
tilliti væru engin sérákvæði í lögum um persónubundnar skattakröfur, og yrði
því að skipa slíkum kröfum á bekk með kröfum annarra skuldheimtumanna.
Kröfur þær, sem lögtak hafði verið gert fyrir í málunum, voru allt persónulegir
skattar, og var því felld úr gildi lögtaksgerð í untræddum fasteignum.
75 Bernhard Gomard, Obligationsret, bls. 107.
76 Sjá einnig Ólafur Lárusson, Eignaréttur I, Reykjavík 1950, bls. 17.
102