Tímarit lögfræðinga - 01.09.1994, Page 52

Það er meginregla í íslensku réttarfari og í samræmi við þá mannréttinda-
sáttmála sem Islendingar hafa undirritað að ákæruvaldinu ber að sanna sekt
sakbornings og þarf hann ekki að sanna sakleysi sitt. Allan skynsamlegan
vafa ber að meta sakborningi í hag. Oft er erfitt að sanna kynferðisbrot enda
sjaldan vitnum til að dreifa. Sakbomingar í nauðgunarmálum bera því oft við
að samfarir hafi átt sér stað með samþykki konunnar og stendur því staðhæfing
gegn staðhæfingu. Verður því að byggja á öðrum atriðum, svo sem
líkamlegum áverkum eða öðrum ytri ummerkjum svo og því hvor aðilinn þyki
trúverðugri í frásögn sinni.
Þinghöld í málum sem varða kynferðisbrot eru alltaf háð fyrir luktum
dyrum. Ber dómara að bóka ákvörðun um lokað þinghald í þingbók og vísa
til viðeigandi lagaákvæðis, sbr. 8. gr. laga nr. 19/1991. Akærði á rétt á að
vera við aðalmeðferð máls. Dómari getur þó ákveðið að sakborningi verði
vikið úr þinghaldi meðan skýrsla vitnis er tekin, ef þess er krafist og dómari
telur að nærvera sakbornings geti orðið vitninu sérstaklega til íþyngingar eða
geti haft áhrif á framburð þess. Þessari heimild er oft beitt við meðferð
kynferðisbrotamála.
Brotaþoli á þess kost að koma að bótakröfu í opinberu máli og skal tilgreina
hana ótvírætt í ákæru. Þá getur brotaþoli gert kröfu um bætur vegna kostnaðar
sem hann hefur haft af því að halda fram kröfu sinni í málinu, svo sem vegna
gagnaöflunar og lögmannsaðstoðar. Dómari getur gefið brotaþola eða umboðs-
manni hans, t.d. lögmanni, kost á að tjá sig um kröfuna og skýra hana ef slíkt
getur orðið án verulegra tafa eða óhagræðis í máli. Það er meginregla að
refsiþáttur opinbers máls situr í fyrirrúmi og ekki er til þess ætlast að meðferð
bótakröfu tefji málið úr hófi. Verði bótakröfu vísað frá dómi af þessum sökum
á tjónþoli þess alltaf kost að sækja kröfu sína í einkamáli.
Réttarstaða brotaþola í kynferðisbrotamálum er, að öðru leyti en greint hefur
verið hér að framan, eins og réttarstaða annarra vitna í opinberu máli. Brota-
þola er hér á landi ekki skipaður málsvari eins og heimilt er samkvæmt dönsku
réttarfarslögunum, en þar eru sérákvæði um lögmannsaðstoð til brotaþola í
kynferðisbrotamálum og nokkrum flokkum ofbeldisbrotamála, sbr. 741. gr. a-
e lið dönsku réttarfarslaganna. Samkvæmt lögunum leiðbeinir lögreglan brota-
þola um heimild hans til að krefjast skipunar lögmanns sér til aðstoðar og
kemur kröfu hans til viðeigandi dómstóls. Málsvari brotaþola á rétt á að vera
viðstaddur yfirheyrslur yfir honum, bæði hjá lögreglu og í dómi og getur lagt
spumingar fyrir hann. Málsvarinn á rétt á að kynna sér skýrslur brotaþola hjá
lögreglu og eftir útgáfu ákæru getur málsvarinn kynnt sér önnur þau gögn
sem lögreglan hefur lagt fram. Málsvarinn má ekki án samþykkis lögreglu
afhenda eða kynna brotaþola eða öðrum þau gögn sem hann hefur undir hönd-
um og varða málið.
Eg leyfi mér að leggja til að hugað verði nú þegar að breytingum á réttar-
stöðu brotaþola, a.m.k. í kynferðisbrotamálum, og verði ofangreind ákvæði
dönsku réttarfarslaganna höfð til hliðsjónar.
118