Tímarit lögfræðinga - 01.05.1995, Page 9

víðlendu hafsvæðum. Og í öðru lagi hvaða rétt íslendingar hafa til þess að veiða
í Barentshafi. I því efni verður að kanna þær réttarheimildir sem um er að ræða.
Þar er fyrst og fremst átt við þær reglur hins alþjóðlega hafréttar sem hér kunna
að gilda. Og í öðru lagi ákvæði landsréttar sem takmarka kunna að einhverju
leyti þær þjóðréttarlegu heimildir sem hér eru fyrir hendi.
Áður en lengra er haldið er rétt að víkja að því að þegar rætt er um Barents-
hafið þá er í raun ekki um að ræða eitt, heldur mörg hafsvæði. Réttarstaða þeirra
er mismunandi og því er rétt að víkja að hverju þeirra fyrir sig með fáeinum
orðum.
I fyrsta lagi er hér um að ræða samningssvæði Svalbarðasamningsins frá
1920. Það svæði er markað á korti miðað við 4 sjómflna landhelgi en það var
hin gildandi regla Norðurlanda á þeim tíma sem samningurinn var gerður. I
öðru lagi er um að ræða hið svonefnda fiskverndarsvæði Norðmanna sem þeir
lýstu yfir með konunglegri tilskipun 3. júní 1977. Með þeirri tilskipun tóku
Norðmenn sér einhliða fiskveiðilögsögu 200 sjómflur umhverfis Svalbarða og
er það svæði alls 830 þúsund ferkflómetrar að stærð.
Til samanburðar má geta þess að 200 sjómílna efnahagslögsaga íslendinga er
758 þúsund ferkflómetrar.
Þá er að geta um Jan Mayensvæðið þar sem Noregur fer með efnahagslög-
sögu. Er stærð þess svæðis alls 350 þúsund ferkflómetrar. Enn er að nefna hina
eiginlegu efnahagslögsögu út frá Noregsströndum en um hana voru sett lög nr.
91 17. desember 1976. Er sú efnahagslögsaga 875 þúsund ferkflómetrar að
stærð. Samtals er því það svæði í Barentshafi sem Norðmenn gera tilkall til
lögsögu yfir rúmlega 2 milljónir ferkflómetra.
Eins og kort af Barentshafinu sýnir er því ekki nema sáralítill hluti þess utan
lögsögu ríkja, þ.e. svæði sem nýtur réttarstöðu úthafsins og hlotið hefur hið
góðkunna nafn Smugan. Það hafsvæði er um 63.000 ferkflómetrar að stærð.
Hver er þá réttarstaðan á þessum ýmsu hafsvæðum Barentshafs? Efnahags-
lögsögusvæði Norðmanna og Rússa eru ekki umdeild að alþjóðalögum. Þar eru
þessum ríkjum heimil yfirráð samkvæmt ákvæðum Hafréttarsáttmála S.Þ., m.a.
56. og 57. gr., sem gildi tekur 16. nóvember n.k., þótt hvorugt rfldð hafi raunar
fullgilt þann sáttmála.
Um tvö hafsvæðanna hafa hinsvegar staðið deilur. í fyrsta lagi um úthafssvæðið
Smuguna og í öðm lagi um fiskvemdarsvæði Norðmanna við Svalbarða.
2. RÉTTURINN f SMUGUNNI ÓTVÍRÆÐUR
Þegar íslensk skip héldu til veiða í Smugunni í júlímánuði 1993 sætti það
harðorðum mótmælum Norðmanna sem héldu því fram að slíkar veiðar væru
útlendingum óheimilar þar sem þar væru veiddir fiskistofnar sem gengju út úr
lögsögu Noregs og Rússlands, væri stjómað af þeim í sameiningu, að fullu
kvótasettir og því í raun undir yfirráðum þessara ríkja en þó fyrst og fremst
Noregs. Mátti skilja ummæli norskra ráðamanna þá á þann hátt að hér væri í
raun um atferli að ræða sem líkja mætti við veiðiþjófnað.
113