Tímarit lögfræðinga - 01.10.1998, Blaðsíða 40

ákvörðun á vegum stjórnvalda, megi reikna með, að kostnaður við fram-
kvæmd verði mun lægri, heldur en ef sú leið væri farin að leggja ákvörðun
á dómstóla í hverju einstöku falli, án þess þó að sú niðurstaða sé neitt rök-
studd. Eins sé mikilvægt, ef vel eigi að takast til, að hafa góða stjóm á þessari
tilraun, svo að unnt verði að byggja upp, þróa og laga samfélagsþjónustu að
aðstæðum hér á landi. Þá er þess jafnframt getið, að unnt sé að beita samfé-
lagsþjónustu með ýmsum hætti. Megi þannig beita henni sem skilyrði fyrir
ákærufrestun, sem sjálfstæðri viðurlagategund, í tengslum við skilorðsdóma,
sem vararefsingu fésektardóma og í tengslum við beitingu reynslulausnar eða
náðunar.
I fylgiskjali með frumvarpinu kemur fram, að samfélagsþjónusta hafi víða
verið tekin í notkun í Vestur-Evrópu sem viðurlög við afbrotum, fyrst í Bret-
landi 1. janúar 1973, og síðan hafi stöðugt fleiri lönd í þessum heimshluta tekið
þetta viðurlagaform í notkun. Hafi staðan verið þannig í upphafi tíunda áratug-
arins, að einungis þrjú lönd í Vestur-Evrópu, auk Islands, höfðu ekki tekið þetta
viðurlagaform í notkun í einhverri rnynd. I Danmörku hafi verið samið frum-
varp um að gera þetta úrræði að varanlegum hluta af viðurlagakerfinu og í
Noregi hafi það verið lögfest (1991). I Finnlandi, Noregi og Svíþjóð hafi í öll-
um meginatriðum verið byggt á fyrirkomulagi og reynslu Dana í þessum efn-
um. A Norðurlöndum sé það sá dómstóll, sem fjallar um mál viðkomandi
manns, sem geti dæmt hann til samfélagsþjónustu. Sá háttur sé á þessu hafður,
að refsing viðkomandi sé skilorðsbundin og til viðbótar lögbundnu skilyrði um,
að hann fremji ekki refsiverðan verknað á skilorðstímanum, sé sett sérstakt
skilyrði um samfélagsþjónustu. Forsenda samfélagsþjónustu sé, að hún komi
einungis til greina, þar sem ella yrði dæmd óskilorðsbundin refsivist. Skilyrði
sé, að dómþoli [ákærði] lýsi því yfir fyrir dómi, að komi skilorðsdómur til
greina, sé hann samþykkur því, að sett verði skilyrði um samfélagsþjónustu.
Þegar ákveðið sé að dæma sakborning í samfélagsþjónustu, fari fram heildar-
mat á grófleika brota og persónulegum aðstæðum brotamanns, þar sem m.a. sé
tekið tillit til vilja og möguleika hans á því að inna samfélagsþjónustu af hendi
og hvaða uppeldisáhrif það geti haft á hann. Er tekið fram, að ekki sé ætlast til,
að samfélagsþjónusta verði dæmd, þar sem brot eru svo alvarleg eða umfangs-
mikil, að löng refsivist yrði dæmd samkvæmt gildandi venjum. Sé samfélags-
þjónusta einkum talið heppilegt úrræði, þegar um er að ræða viðurlög gegn
(ungum) brotamönnum, sem gerst hafi sekir um auðgunarbrot, skjalafals eða
nytjastuld. Brotamenn, sem fremji þessi brot, fái almennt fyrst ákærufrestun
og/eða venjulegan skilorðsdóm, einn eða fleiri. Þegar ekki sé (lengur) talið unnt
að dæma venjulega skilorðsbundna refsingu og þyngri viðurlög eru talin nauð-
synleg, sé samfélagsþjónusta í surnum tilvikum heppilegt úrræði. Ekki sé talið
útilokað að dærna í samfélagsþjónustu fyrir ofbeldi, skemmdarverk eða fíkni-
efnabrot, en í slíkum tilvikum sé gætt mikillar varfærni. Þá sé ekki talið útilok-
að að beita samfélagsþjónustu, þótt viðkomandi hafi áður verið dæmdur í óskil-
orðsbundna refsivist. Með rof á skilyrðum dóms sé farið eins og með aðra skil-
208