Tímarit lögfræðinga - 01.10.1998, Side 58

eigi rétt á að stofna félög til að vinna hugmyndum sínum brautargengi hljóti
menn einnig að eiga rétt á því að vera ekki þvingaðir til aðildar að félögum í
andstöðu við sannfæringu sína. Um þetta hafa menn ekki verið á einu máli og
þess vegna náðist t.d. ekki samkomulag við gerð Mannréttindasáttmála Evrópu
um að setja ákvæði sem kvæði berum orðum á um neikvætt félagafrelsi.
Þrátt fyrir að ekki næðist eining meðal aðildarríkja mannréttindasáttmálans
um hvort vernda bæri rétt manna til að standa utan félaga hefur Mannréttinda-
dómstóll Evrópu oftar en einu sinni túlkað 11. gr. MSE á þann veg að við vissar
aðstæður verndi hún rétt manna til að standa utan félaga. Dómstóllinn hefur þá
horft til eðlis þvingunar að félagi hverju sinni og jafnframt haft hliðsjón af 9.
og 10. gr. MSE um skoðana- og tjáningarfrelsi.
Það var fyrst í breska járnbrautamálinu2 árið 1981 sem dómstóllinn skýrði
11. gr. MSE með þessum hætti og dómurinn markaði tímamót í þróun viður-
kenningar á neikvæðu félagafrelsi. Þremur starfsmönnum bresku járnbrautanna
hafði verið sagt upp þegar þeir neituðu að ganga í stéttarfélög sem járnbraut-
irnar höfðu gert forgangsréttarsamning við. I dóminum segir að skylduaðild að
stéttarfélagi þurfí ekki alltaf að vera andstæð sáttmálanum að því gefnu að
11. gr. MSE verndi ekki neikvætt félagafrelsi í sama mæli og jákvætt. Hótun
uni uppsögn og þar með missi lífsviðurværis þótti hins vegar eitt alvar-
legasta form nauðungar og slík nauðung, eins og í þessu máli, bryti gegn
kjarna þess frelsis sem verndað væri af 11. gr. MSE (§55). Ákvæði 11. gr.
var enn fremur skoðað í samhengi við 9. gr. MSE um skoðana- og trúfrelsi
og enn fremur 10. gr. MSE um tjáningarfrelsi en vernd skoðanafrelsis væri
eitt af markmiðum ákvæðis 11. gr. MSE um félagafrelsi. Dómstóllinn komst að
þeirri niðurstöðu að það bryti gegn 11. gr. MSE að þvinga einstaklinga til
inngöngu í félag í andstöðu við sannfæringu þeirra (§57).
Mannréttindadómstóllinn túlkaði ákvæði 11. gr. MSE með svipuðum hætti í
breska vörubílstjóramálinu árið 1993.3 Að kröfu stéttarfélags sem kærandi
hafði lent í deilum við og þess vegna gengið úr setti vinnuveitandi hans honum
tvo kosti, annaðhvort gengi hann í félagið eða hann yrði fluttur á aðra starfs-
stöð. Mannréttindadómstóllinn vísaði til niðurstöðu sinnar í breska jámbrauta-
málinu þar sem bent hefði verið á að skylduaðild að stéttarfélögum þyrfti
ekki alltaf að brjóta gegn sáttmálanum. Dómstóllinn taldi að atvik í þessu
máli væru ólík breska járnbrautamálinu. Neitun kæranda að ganga í stéttar-
félagið hefði ekki átt rætur að rekja til sérstakrar skoðunar á stéttar-
félagsaðild og þess vegna þyrfti ekki að meta mál hans í ljósi 9. og 10. gr.
MSE. Hann hefði ekki átt á hættu að missa vinnuna og lífsviðurværi sitt. Ekki
var talið að brotið hefði verið gegn kjarna félagafrelsi samkvæmt 11. gr. MSE
(§29).
2 MDE 13. ágúst 1981,Young, James og Websters gegn Bretlandi, Series A, no. 44.
3 MDE 20. apríl 1993, Sibson gegn Bretlandi, Series A, no. 258.
226