Tímarit lögfræðinga - 01.10.1998, Síða 62

nefna að forgangsréttarákvæði sem kveða á um að félagsmenn stéttarfélags
skuli hafa forgang til vinnu á félagssvæði þess leiði ekki af sér félagsskyldu af
þeim toga sem 1. málsl. 2. mgr. tekur til.11
Það er varhugavert að taka hugleiðingar stjórnarskrárnefndar um skýringu á
inntaki 1. málsl. 2. mgr. 74. gr. stjskr. of bókstaflega enda gengur túlkun nefnd-
arinnar beinlínis gegn skýru orðalagi ákvæðisins. Aður fyrr var að vísu talið að
borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi eins og félagafrelsi vernduðu einstakling-
inn aðeins fyrir afskiptum eða ágangi ríkisins en eins og vikið er að í Stjórn-
skipunarrétti Gunnars G. Schram þykir nú á tímum ekki nægilegt að ríkið haldi
að sér höndum gagnvart einstaklingum til að mannréttindi þeirra séu tryggð. Sú
skylda hvílir einnig á ríkisvaldinu að tryggja að réttindi einstaklinga séu tryggð
í raun og þar með að grípa til ákveðinna aðgerða sé brotið á þeim með löggjöf
eða öðrum hætti.12 í ljósi afdráttarlauss banns 1. málsl. 2. mgr. 74. gr. stjskr. við
skylduaðild að félögum verður að telja að skylduaðild væri ólögmæt, hvort
heldur sem hún byggði á lagaskyldu eða væri fyrir hendi í raun, ef ekki væru
uppfyllt skilyrði 2. málsl. 2. mgr. 74. gr. Annars hefði verið rétt að orða ákvæðið
á þann veg að engan mætti með lögum eða stjórnvaldsákvörðunum skylda til
aðildar að félagi. Samkvæmt orðanna hljóðan verður að skilja 2. mgr. 74. gr.
stjskr. svo að engan megi skylda til aðildar að félagi nema með lögum og að
uppfylltum öðrum skilyrðum ákvæðisins. Það verður ekki betur séð en skapist
þær aðstæður á sviði einkaréttar að manni sé t.d. nauðugur einn kostur að eiga
aðild að stéttarfélagi til að halda vinnu í starfsgrein sinni þar sem stéttarfélag í
starfsgreininni hefur samið við vinnuveitendur um félagsskyldu starfsmanna
eða forgangsrétt félagsmanna til vinnu í greininni, geti beiting þess háttar
ákvæðis falið í sér brot gegn neikvæðu félagafrelsi hans samkvæmt 2. mgr. 74.
gr. stjskr. Loks má nefna að væri ákvæði 1. málsl. 2. mgr. 74. gr. stjskr. skýrt í
samræmi við fyrrgreind ummæli í greinargerð og nefndaráliti hefði það í för
með sér að vernd manna gegn því að vera þvingaðir til aðildar að félögum á
grundvelli einkaréttarlegra samninga væri minni en samkvæmt 11. gr. MSE
sem miðað við dóma mannréttindadómstólsins tekur jafnt til þvingunar sem
byggist á lögum og samningum á sviði einkaréttar.13
11 Alþt. 1994, A-deild, bls. 3886.
12 Gunnar G. Schram: Stjómskipunarréttur. Reykjavík 1997, bls. 448. Sjá einnig bls. 452 þar
sem segir m.a. að það sé mikil einföldun að halda því fram að borgaraleg og stjómmálaleg réttindi
krefjist þess eingöngu að ríkið haldi að sér höndum og skipti sér ekki af eða gangi ekki á tiltekin
réttindi borgaranna. Enn má nefna að í frumvarpinu til stjómarskipunarlaga nr. 97/1995 er í al-
mennri umfjöllun um mannréttindi á það bent að á síðustu áratugum hafi þörfin aukist á því að ríki
grípi til lagasetningar á vettvangi borgaralegra og stjórnmálalegra réttinda til vemdar einstakling-
unum í innbyrðis samskiptum þeirra. Að þessu leyti hafi því breyst eða rýmkast nokkuð upp-
runalegt markmið þess að stjórnarskrárbinda borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi einstaklinga en
það hafi fyrst og fremst verið að vemda þá gegn ofurvaldi og afskiptum rikisins. (Alþt. 1994, A-
deild, bls. 2077).
13 Sbr. MDE 13. ágúst 1981,Young, James og Websters gegn Bretlandi, Series A, no. 44 og MDE
20. apríl 1993, Sibson gegn Bretlandi, Series A, no. 258.
230