Tímarit lögfræðinga - 01.10.1998, Qupperneq 67

4. LÖGMANNAFÉLAGIÐ SAMKVÆMT LÖGUM NR. 61/1942
Vegna skylduaðildar lögmanna að Lögmannfélagi Islands þarfnast skipan
þess og starfsemi skoðunar. Ekki hefur verið eining um lögmæti skylduaðildar
að félaginu samkvæmt lögum nr. 61/1942 um málflytjendur. Þá hefur því enn
fremur verið haldið fram að jafnvel þótt skylduaðild lögmanna að félaginu
brjóti ekki gegn neikvæðu félagafrelsi hljóti lögmælt hlutverk eða skylduaðild
að setja félaginu ákveðnar skorður um starfsemi þess.19 Dómur Hæstaréttar í
lögmannafélagsmálinu tók á síðamefnda álitamálinu. Aður en gerð verður grein
fyrir málinu og þýðingu þess um skipan lögmannafélagsins er rétt að huga að
skipan lögmannafélagsins samkvæmt lögum nr. 61/1942.
4.1 Lögmælt hlutverk og lögbundin tilvist
Með lögum nr. 61/1942 um málflytjendur var lögmönnum gert skylt að hafa
með sér félag. Lögin fólu félagi þeirra forsvar gagnvart dómurum og stjóm-
völdum í málum er vörðuðu lögmenn og eftirlit með störfum þeirra auk úr-
skurðarvalds um endurgjald fyrir málflutningsstörf og refsivald yfir félags-
mönnum í formi sekta og áminninga, sbr. 1. mgr. 7. og 8. gr. laganna. Lög-
mannafélagið sem málflutningsmenn stofnuðu að eigin fmmkvæði árið 1911
tók við þessu hlutverki og þar með varð sú breyting á stöðu félagsins að því
varð ekki lengur slitið að fmmkvæði félagsmanna, tilvist þess var orðin lög-
bundin. Allt til ársloka 1995 fólst dómsvald í úrskurðarvaldi stjórnar lög-
mannafélagsins samkvæmt 8. gr. laga nr. 61/1942 en úrskurðir hennar sættu
kæru til Hæstaréttar samkvæmt 4. mgr. ákvæðisins. Þetta ákvæði var fellt brott
með lögum nr. 24/1995 um breytingu á lögum nr. 61/1942 sem tóku gildi 1.
janúar1996.
Með lögum nr. 61/1942 var lögmannafélaginu veitt opinbert vald og falið
lögboðið hlutverk á sviði opinbers réttar auk þess sem gildi samþykkta varð
háð staðfestingu dómsmálráðherra, sbr. 1. mgr. 7. gr. laganna. Lögmanna-
félagið varð hluti af réttarkerfínu, því var falið að annast eftirlit með
lögmönnum og veitt agavald yfír þeim og lögmönnum var gert að mynda
eina heild um hagsmuni sína gagnvart stjórnvöldum og dómstólum. Við
gildistöku laga nr. 61/1942 varð lögmannafélagið hluti af stjórnkerfí ríkisins
og háð ríkisvaldinu um skipulag sitt og starfsemi og að því leyti hefur það
vissulega borið einkenni opinberra samtaka með svipuðum hætti og belgíska
læknareglan.
4.2 Skipan félagsins hefur verið í formi almenns félags
Jafnvel þótt tilvist lögmannafélagsins hafi verið lögfest með lögum nr.
19 Sjá Jón Steinar Gunnlaugsson: „Nokkrar hugleiðingar um rétt manna til að standa utan fé-
laga“. Afmælisrit Gauks Jörundssonar, Reykjavík, 1994, bls. 383-396, en þar fjallar hann m.a. um
stöðu lögmannafélagsins, sbr. bls. 392-394.
235