Tímarit lögfræðinga - 01.10.1998, Page 78

verið reist á öðrum lagareglum en nýrri reglu 2. mgr. 74. gr. stjskr. um neikvætt
félagafrelsi.
Hin nýja regla stjórnarskrárinnar veitir ekki aðeins ríka vernd gegn skyldu til
aðildar að félögum heldur verður henni samkvæmt dómi Hæstaréttar einnig
beitt um innbyrðis lögskipti skylduaðildarfélaga og félagsmanna þeirra. Verður
jafnvel gengið svo langt að skýra 2. mgr. 74. gr. stjskr. á þann veg að óbein
skylduaðild opinberra starfsmanna að stéttarfélögum starfsmanna ríkis og
sveitarfélaga samkvæmt 2. mgr. 7. gr. laga nr. 94/198633 leiði til þess að stéttar-
félögin geti ekki krafist hærri „félagsgjalda“ en þarf til að sinna lögboðnu
hlutverki þeirra, þ.e. forsvari og gerð kjarasamninga við hið opinbera, sbr. 1.
mgr. 4. gr. laganna? Brýtur það ekki gegn 2. mgr. 74. gr. stjskr. að skylda menn
til að greiða fjármuni í formi félagsgjalda til stéttarfélaga ef þeim peningum er
varið til annarrar starfsemi en kveðið er á um í lögum?
Sú staðreynd að reglum félagaréttar var ekki beitt um ágreininginn milli lög-
mannsins og lögmannafélagsins veldur vafa um réttarstöðu félaga sem skyldu-
aðild er að eða mönnum er gert að greiða félagsgjöld til með lögum. Samkvæmt
dómi Hæstaréttar hafði lögbundin skylduaðild að lögmannafélaginu það í för
með sér að hefðbundnum sjónarmiðum félagaréttar um gildi samþykkta og ann-
arra ákvarðana var vikið til hliðar gagnvart einstökum félagsmönnum án þess
að almennu gildi þeirra innan félagsins væri raskað. Með dómi Hæstaréttar í
lögmannafélagsmálinu virðist sköpuð sú regla að félagsmenn skylduaðildar-
félaga þurfi almennt ekki að bregðast við ólögmætum ákvörðunum, andmæla
þeim á vettvangi félagsins eða jafnvel hlutast til um ógildingu þeirra, telji þeir
sér ekki skylt að taka þátt í kostnaði af þeim. Eftir dóm Hæstaréttar í lögmanna-
félagsmálinu geta skylduaðildarfélög ekki lengur treyst á gildi meirihluta-
ákvarðana jafnvel þótt þær séu teknar í samræmi við þær reglur sem gilda um
starfsemi þeirra eða ákvæði samþykkta.
Lög um lögmenn nr. 77/1998 bera þess greinileg merki að vera málamiðlun
milli upphaflegrar ætlunar dómsmálaráðherra að afnema eftirlit og agavald lög-
mannafélagsins algerlega og kröfu félagsins um að það færi áfram með þessi
verkefni og skylduaðild lögmanna að því yrði ekki afnumin. Grundvallarbreyt-
ingar hafa verið gerðar á stöðu og skipan lögmannafélagsins með nýju lögunum
og þeirri skoðun hefur verið lýst að vafi leiki á hvort ný skipan þess og
skylduaðild að því sé í samræmi við reglur um neikvætt félagafrelsi. Ekki verð-
ur séð að þau verkefni sem lögin fela félaginu geri skylduaðild lögmanna nauð-
synlega og þá ekki síst þegar litið er til þess að agavald félagsins yfir lögmönn-
um er afnumið.
Loks má nefna að það eru sterk rök fyrir því að fela samtökum lögmanna að
setja reglur urn störf þeirra, fara með eftirlit með störfum lögmanna og veita
33 Samkvæmt ákvæðinu er opinberum starfsmönnum sem ekki eru í stéttarfélagi skylt að greiða
til þess stéttarfélags sem þeir ættu að tilheyra gjald eins og þeir væru í því enda fari um laun þeirra
og önnur starfskjör samkvæmt samningum þess.
246