Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Blaðsíða 14

Það er viðurkennd regla í íslenskri réttarframkvæmd og fræðikenningum að
leitast eigi við að skýra ákvæði landsréttar til samræmis við þjóðréttarskuld-
bindingar. Verður regla þessi hér til hægðarauka nefnd skýringarregla? Þessu
til stuðnings er bent á eftirtalda dóma:
H 1992 401
I málinu reyndi á skýringu þágildandi 108. gr. almennra hegningarlaga. I dómi meiri-
hluta Hæstaréttar segir: „Við skýringu á 108. gr. ber samkvæmt almennum lögskýr-
ingarreglum að hafa hliðsjón af 72. gr. stjórnarskrár lýðveldisins Islands nr. 33/1944,
en hún er þannig: ... Þessi lagaákvæði ber og að skýra með tilliti til þeirra skuldbind-
inga um vernd, æru, persónu- og tjáningarfrelsis í alþjóðlegum mannréttindasáttmál-
um, sem íslenska ríkið hefur fullgilt. Er þar að geta mannréttindasáttmála Evrópu,
sem birtur var með auglýsingu nr. 11/1954, og Alþjóðasamnings um borgaraleg og
stjórnmálaleg réttindi og birtur var með auglýsingu nr. 10/1979“.
Dómur þessi er gott dæmi um beitingu reglunnar við skýringu almennra
laga. Þá virðist mega draga þá ályktun af orðalaginu að þessir sáttmálar hafi
einnig áhrif á skýringu 72. gr. (nú 73. gr.) stjskr. Skýrari dæmi um þá aðferð
verða þó nefnd síðar.
H 1994 2497
Hald var lagt á fjölda myndbanda hjá I. Hann fékk þau aftur í hendur rúmum þrem-
ur árum síðar, en engin opinber rannsókn var höfð uppi gagnvart honum. í dómi
Hæstaréttar segir: „í 6. gr. Evrópuráðssamnings um verndun mannréttinda og mann-
frelsis frá 4. nóvember 1950, sem birtur var hér á landi með auglýsingu nr. 11/1954
og veitt var lagagildi ásamt síðari viðaukum með lögum nr. 62/1994, segir meðal
annars, að sakaður maður eigi rétt til réttlátrar og opinberrar málshöfðunar innan
hæfilegs tíma fyrir sjálfstæðum og óvilhöllum dómstóli. Hann skal án tafar fá vit-
neskju í smáatriðum um eðli og orsök þeirrar kæru, sem hann sætir“. Síðar segir í
dóminum: „Þótt hinni umræddu haldlagningu hjá gagnáfrýjanda hafi ekki verið áfátt
að lögum, verður engu að síður að telja, að meðferð málsins hjá rannsóknaraðilum,
sem á eftir fór og að framan er lýst, hafi verið svo andstæð þeim rétti sakaðra manna,
sem varinn er í lögum og skýra verður með hliðsjón af mannréttindasáttmála Evrópu,
að gagnáfrýjanda beri bætur eftir grunnreglum síðari málsliðar 2. tl. 151. gr., sbr. 3.
tl. 154. gr., þágildandi laga nr. 74/1974, sbr. nú b-lið 176. gr. laga nr. 19/1991“.
Bent er á að atvik málsins gerðust fyrir gildistöku laga nr. 62/1994, þótt dóm-
ur Hæstaréttar hafi verið kveðinn upp eftir gildistöku þeirra. Þessi dómur er
fyrst og fremst dæmi um beitingu reglunnar um skýringu landsréttar í samræmi
við þjóðréttarskuldbindingar, í þessu tilviki Mannréttindasáttmála Evrópu.
3 í H 1988 1532 er í héraðsdómi talað um almenna líkindareglu við lögskýringar.
348