Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Blaðsíða 16

í 2. gr. viðauka nr. 1 við Evrópuráðssamning um verndun mannréttinda og mann-
frelsis frá 4. nóvember 1950 er kveðið á um að engum manni skuli synjað um rétt til
menntunar. I 14. gr. samningsins sjálfs er sagt að réttindi þau um frelsi, sem lýst sé í
samningnum, skuli tryggð án nokkurs manngreinarálits. Verður að skilja það svo að
ákvæðið taki einnig til frelsis til mennta og eigi þannig að tryggja jafnrétti til náms.
Samningur þessi öðlaðist lagagildi á íslandi með lögum nr. 62/1994 um mannrétt-
indasáttmála Evrópu. Fyrir þann tíma var talið rétt að skýra íslensk lög til samræm-
is við ákvæði samningsins, enda er það viðurkennd regla að norrænum rétti að skýra
lög til samræmis við alþjóðasamninga, sem ríki hefur staðfest, eftir því sem kostur
er. Framangreind ákvæði mannréttindasáttmálans eru einnig í samræmi við jafnræð-
isreglu 65. gr. stjómarskrár lýðveldisins Islands nr. 33/1944, sbr. 3. gr. stjórnskipun-
arlaga nr. 97/1995, en hún var áður meðal ólögfestra grandvallarreglna í íslenskri
stjómskipun.
í dómi Hæstaréttar er sérstaklega tekið fram að fyrir lögtöku Mannréttinda-
sáttmála Evrópu hafi átt að skýra íslensk lög til samræmis við sáttmálann.
Ástæðan er sú að í dóminum er fjallað um atvik sem að mestu áttu sér stað fyr-
ir setningu laga nr. 62/1994. Allt að einu er talið að fyrir lögfestingu hans hafi
sáttmálinn átt að hafa þau áhrif að skýra hafí átt íslensk lög til samræmis við
hann. Þjóðréttarskuldbindingar eru hér augljóslega látnar hafa mikil áhrif á skýr-
ingu og beitingu landsréttar, þótt að formi til sé það gert innan ramma kenning-
arinnar um tvíeðli þjóðaréttar og landsréttar og reglunnar um að skýra beri lands-
rétt til samræmis við þjóðréttarskuldbindingar. Hæstiréttur byggir ekki með
beinum hætti á öðrum þeim þjóðréttarreglum sem R byggði málatilbúnað sinn á.
Athyglisvert er að Hæstiréttur kveður upp úr um það berum orðum að það
sé viðurkennd regla í norrænum rétti að skýra skuli lög, eftir því sem kostur er,
til samræmis við alþjóðasamninga, sem ríki hefur staðfest. Ekki er þó víst að á
það yrði fallist t.d. í dönskum rétti að ólögfestir þjóðréttarsamningar geti haft
slík áhrif á skýringu dönsku stjómarskrárinnar þar sem almennt er litið svo á að
skýringarreglan eigi fyrst og fremst við um skýringu almennra laga en ekki
ákvæði stjórnarskrárinnar.5 Dómur þessi, að því leyti sem alþjóðasamningar em
látnir hafa þýðingu við skýringu 65. gr. stjórnarskrárinnar, gengur að því leyti
lengra en t.d. í dönskum rétti, en þjóðréttarskuldbindingar em hér látnar orka
með þeim hætti á skýringu stjómarskrár að almenn lög em talin andstæð henni.6
Geta má sér þess til að markmið stjómarskrárgjafans með stjómskipunarlögum
5 Sjá t.d. Spiermann: „Hpjesterets anvendelse af folkeret i det 20. arhundrede" (2001), bls. 1-29,
einkum bls. 29. Þar kemur fram í 3. lið í niðurstöðum að skýringarreglunni (tolkningsreglen) verði
almennt ekki beitt þegar ákvæði stjórnarskrárinnar eiga í hlut.
6 Sams konar tilvísun til norræns réttar er að finna í dómi Hæstaréttar frá 19. desember 2000
(öryrkjadómur). I þeim dómi eru þjóðréttarsamningar þeir sem vitnað er til látnir hafa áhrif á skýr-
ingu ákvæða stjómarskrár, þ.e. einkum 76. gr., en einnig 65. gr. Ákvæði almannatryggingalaga nr.
117/1993 vom síðan talin andstæð ákvæðum stjórnarskrárinnar eins og þau bar að skýra í ljósi
þjóðréttarreglna þeirra sem til er vitnað. Aftur er hér vísað til þess að það sé almenn regla í „nor-
rænum rétti“ að skýra skuli lög til samræmis við alþjóðasamninga, þótt fyrst og fremst sé verið að
350