Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Page 30

H 1996 1998
Fulltrúi við Héraðsdóm Vesturlands kvað upp úrskurð um framlengingu gæsluvarð-
halds yfir ákærðu, en úrskurðurinn var byggður á 2. mgr. 103. gr. laga nr. 19/1991.
Við þingfestingu málsins í héraði hafði sami dómarafulltrúi háð þinghaldið og birt
ákæruna. Var því haldið fram af hálfu ákærðu að þetta ætti að leiða til þess að Hæsti-
réttur ómerkti málsmeðferðina í héraði án kröfu. I dómi Hæstaréttar segir m.a.: „...
er ekki óeðlilegt, að ákærðu geti haft af því beyg, að sú hafi verið raunin og að hér-
aðsdómarinn væri ekki óvilhallur vegna fyrri afskipta embættis hans af málinu. Telja
verður, eins og hér hagar til, að sá beygur geti verið á rökum reistur frá hlutlægu sjón-
armiði. Samkvæmt 6. gr. laga nr. 19/1991. sbr. g-lið 5. gr. laga nr. 91/1991, og 70. gr.
stjómarskrár lýðveldisins Islands nr. 33/1944, sbr. 8. gr. stjómskipunarlaga nr.
97/1995, sbr. og 6. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sem lögleiddur var með lögum
nr. 62/1994, verður því að telja héraðsdómarann vanhæfan til að fara með málið.
Samkvæmt heimild í 1. mgr. 156. gr laga nr. 19/1991, sbr. 16. gr. laga nr. 37/1994, er
rétt að ómerkja hinn áfrýjaða dóm og málsmeðferðina í héraði í heild og vísa málinu
heim í hérað til löglegrar meðferðar og dómsálagningar að nýju, þar sem héraðsdóm-
arinn og fulltrúi hans hafi ekki að réttum lögum mátt fara með málið“.
Hér er eins og í fyrri málum vísað til stjómarskrárinnar og Mannréttindasátt-
mála Evrópu saman. Um orðalag dómsins eiga við sömu athugasemdir og að
framan.19
Að nokkm leyti hliðstæða beitingu sáttmálans er að finna í H 1995 2172, þar
sem vísað er til „alþjóðasamninga".
Atvik voru þau að dómarafulltrúi kvað upp úrskurð um framlengingu gæsluvarð-
halds. Sakborningur kærði úrskurðinn til Hæstaréttar og bar fyrir sig að það stæðist
ekki 3. mgr. 67. gr. stjórnarskrárinnar að dómarafulltrúi kvæði upp gæsluvarðhalds-
úrskurði. Taldi hann jafnframt að af 1. mgr. 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu ætti
að leiða að embættisdómarar yrðu að kveða upp gæsluvarðhaldsúrskurði. Þá væri
þessi framkvæmd ekki í samræmi við ráðagerðir í frumvarpi því sem síðar varð að
lögum nr. 80/1995, um að heimild til að láta dómarafulltrúa kveða upp slíka úrskurði
yrði almennt ekki nýtt. I dómi Hæstaréttar segir: „Af lögskýringargögnum verður
ráðið, að áðurnefnd framkvæmd sé á annan veg en löggjafinn hefur ætlast til. Það
breytir þó ekki því, að eftir orðalagi 2. mgr. 6. gr. laga nr. 92/1989, svo sem henni var
breytt með 1. gr. laga nr. 80/1995, er viðhlítandi lagastoð fyrir því að dómarafulltrúi
fari með kröfu um gæsluvarðhald og kveði upp úrskurð. Eins og staða dómarafull-
trúa er nú orðin, stenst þessi skipan þær kröfur sem verða leiddar af stjómskipunar-
lögum og alþjóðasamningum sem Island er aðili að“.
Athygli vekur að Hæstiréttur vísar almennt til þeirra krafna sem leiddar
verða af alþjóðasamningum, án þess að tilgreina hvaða samningar það eru sem
við er átt og án þess að geta þess hvort þeir hafa verið lögfestir eða ekki. Þar
sem vísað var til mannréttindasáttmálans í röksemdum sakbomings verður að
19 Annað dæmi um þetta er H 1997 2828 (framsal). í málinu er réttur sakbominga til réttlátrar
málsmeðferðar studdur við 70. gr. stjórnskipunarlaga og 6. gr. mannréttindasáttmálans.
364