Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Page 52

íslenskum rétti og ráðist var í lögfestingu hans, svo sem nánar verður fjallað um
í 4. kafla.
3. STAÐA MANNRÉTTINDASÁTTMÁLA EVRÓPU OG ÁHRIF HANS
Á VERND TJÁNINGARFRELSIS AÐ ÍSLENSKUM RÉTTI FRÁ
1953 TIL 1990
3.1 Skyldur sem fólust í aðild íslands að sáttmálanum og áhrif 10. gr. MSE
fyrstu áratugina
Með aðild sinni að Mannréttindasáttmála Evrópu frá 4. nóvember 1950, sem
tók gildi 3. september 1953, gekkst íslenska ríkið undir þjóðréttarlegar skuld-
bindingar um að tryggja öllum á yfirráðasvæði sínu réttindi þau og frelsi sem
getið er í ákvæðum samningsins, þar með talið í 10. gr. hans sem er svohljóð-
andi:
Tjáningarfrelsi.
1. Sérhver maður á rétt til tjáningarfrelsis. Sá réttur skal einnig ná yfir frelsi til að
hafa skoðanir, taka við og skila áfram upplýsingum og hugmyndum heima og er-
lendis án afskipta stjómvalda. Ákvæði þessarar greinar skulu eigi hindra ríki í að
gera útvarps-, sjónvarps- og kvikmyndafyrirtækjum að starfa aðeins samkvæmt sér-
stöku leyfi.
2. Þar sem af réttindum þessum leiðir skyldur og ábyrgð er heimilt að þau séu háð
þeim formsreglum, skilyrðum, takmörkunum eða viðurlögum sem lög mæla fyrir um
og nauðsyn ber til í lýðræðislegu þjóðfélagi vegna þjóðaröryggis, landvarna eða al-
mannaheilla, til þess að firra glundroða eða glæpum, til vemdar heilsu eða siðgæði
manna, mannorði eða réttindum og til þess að koma í veg fyrir uppljóstran trúnaðar-
mála eða til þess að tryggja vald og óhlutdrægni dómstóla.
Aðild íslands að Mannréttindasáttmála Evrópu kallaði ekki á neinar laga-
breytingar enda var almennt litið svo á að réttindi sem þar væru talin nytu þegar
verndar í íslenskum rétti.22 Samkvæmt tvíeðlisskipan sem gildir um samband
landsréttar og þjóðaréttar naut 10. gr. sáttmálans því þeirrar stöðu, eins og önnur
ákvæði hans og þjóðréttarsamningar almennt, að vera íslenskum lögum til skýr-
ingar og fyllingar. Bar íslenskum dómstólum og stjórnvöldum því skylda til að
túlka íslensk lög í samræmi við ákvæðið, en þó yrði það að vfkja fyrir lögum
sem voru því ósamrýmanleg.23
Áhrif Mannréttindasáttmála Evrópu á íslenskan rétt voru framan af lítil sem
engin og mjög fágætt að til hans væri vísað til skýringar og fyllingar fslenskum
22 Alþt. 1992-1993, A-deild, bls. 5881.
23 Stefán Már Stefánsson: „Um þörf á lögfestingu þjóðréttarsamninga", bls. 4. Hér verður ekki
vikið nánar að almennum álitaefnum um áhrif þjóðréttarsamninga í landsrétti og tvíeðlisskipan
íslensks réttar en auk framangreinds varðandi stöðu mannréttindasáttmálans má vísa til greinar
Davíðs Þórs Björgvinssonar: „EES-samningurinn og Mannréttindasáttmáli Evrópu sem réttar-
heimildir í íslenskum landsrétti". Úlfljótur. Afmælisrit 1997, bls. 67-68.
386