Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Page 53

lögum. Upp úr 1970 fór þess að gæta að vísað væri til ákvæða sáttmálans fyrir
íslenskum dómstólum, m.a. um réttindi sem ekki eru nefnd berum orðum í
stjómarskránni eins og friðhelgi einkalífs. Dómstólar voru varkárir í yfirlýsing-
um um hvemig bæri að skýra íslensk lög í ljósi sáttmálans.24 Léki vafi á því
hvort íslensk lög samrýmdust ákvæðum sáttmálans var til þess vísað að ákvæði
hans hefðu ekki lagagildi hér á landi.25
Ákvæði 10. gr. MSE virðast aldrei hafa komið til skoðunar í íslenskum dóms-
málum frá þessum tíma þegar tekist var á um gildissvið prentfrelsisákvæðis
stjórnarskrárinnar eða takmarkanir á tjáningarfrelsinu. Þó hefði mátt ætla að hin
víðtæka vemd sem 10. gr. MSE veitir tjáningarfrelsinu og skilgreining á inntaki
þess hefði verið fallin til stuðnings kröfum um að tjáningarfrelsið nyti vemdar
í víðtækum skilningi en ekki aðeins sá afmarkaði tjáningarháttur sem laut að
prentfrelsi samkvæmt 72. gr. stjskr. í 1. mgr. 10. gr. er lýst yfir rétti sérhvers
manns til tjáningarfrelsis og inntak þess réttar nánar skýrt, án þess þó að vera
tæmandi, og er þar talið frelsi til að hafa skoðanir, taka við og skila áfram upp-
lýsingum og hugmyndum heima og erlendis án afskipta stjómvalda. Eins hefði
mátt líta til hins ítarlega takmörkunarákvæðis í 2. mgr. 10. gr. MSE út frá þeim
markmiðum sem lágu að baki lögbundnum takmörkunum á tjáningarfrelsinu
eða hvort meðalhófs væri gætt til dæmis í meiðyrðamálum, þ.e. hvort takmörk-
un væri nauðsynleg í lýðræðislegu þjóðfélagi.26
Ástæður fyrir þessu algera áhrifaleysi 10. gr. og annarra ákvæða MSE á ís-
lenskan rétt fyrstu áratugina era margþættar en skýrast líklega fyrst og fremst
af því að áhrif þjóðréttarsamninga á íslenskan rétt vora almennt lítil og viðhorf
nokkuð önnur en þau sem nú ríkja um mikilvægi þjóðréttarsamninga til skýr-
ingar íslenskum lögum. Auk þess var lítil almenn þekking á tilvist og efni
Mannréttindasáttmála Evrópu eins og annarra alþjóðaskuldbindinga Islands um
mannréttindi. í öðru lagi má ætla að í raun væri viðurkennd rýmri vernd tján-
ingarfrelsis en ráða mátti af prentfrelsisákvæði 72. gr. stjskr. og því myndi 10.
gr. ekki bæta neinu við í þeim efnum, sbr. t.d. H 1975 578 og H 1979 588 sem
raktir voru að framan í kafla 2.3. í þriðja lagi er mikilvægt að hafa í huga að
ekki er hægt að líta á íslenskan rétt sem einangrað fyrirbæri í þessu sambandi.
Þekking á sáttmálanum var framan af almennt lítil í flestum aðildarríkjum hans
rétt eins og hér á landi. Það leiddi til þess að kærur til eftirlitsstofnana sáttmál-
ans, Mannréttindanefndar og Mannréttindadómstóls Evrópu, voru fáar fyrstu
24 í H 1963 456 má finna sérstætt dæmi um tilvísun til sáttmálans, en þar vísaði Hæstiréttur til
niðurlagsorða 1. gr. 1. viðauka MSE um vemd eignarréttar til stuðnings þeirri niðurstöðu að leggja
mætti löghald á skip sem hefði verið notað til ólöglegra botnvörpuveiða og selja það síðan að
undangengnu fjárnámi til lúkningar sektum á hendur skipstjórnarmanna svo og sakarkostnaði.
25 Sbr. t.d. H 1975 601 (bann við hundahaldi og 8. gr. MSE) og H 1987 356 (skipan dómsvalds og
6. gr. MSE). Varðandi almennt yfirlit yfír þróun og áhrif sáttmálans á íslenskan rétt er vísað til
greinar Guðrúnar Gauksdóttur: „The Effects of the ECHR on the Legal and Political Systems of
Member States - Iceland", í ritinu Fundamental rights in Europe, bls. 399-422.
26 Björg Thorarensen: „Áhrif meðalhófsreglu við skýringu stjómarskrárákvæða", bls. 77-78.
387