Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Page 62

réttarreglu fyrir dómi eða stjórnvöldum en ekki aðeins sem leiðbeiningargögn
við lögskýringar. Samhliða gætu einstaklingar fengið dómsúrlausn hér á landi
um ýmis þau kæruefni sem ella hefðu þurft að fara til stofnana sáttmálans. Loks
var á það bent að ákvæði stjórnarskrárinnar um mannréttindi væru fremur fáorð
og komin mjög til ára sinna. Þótt lögfestingin breytti í engu efni þessara ákvæða
mætti ætla að hún hefði allt að einu þau óbeinu áhrif að ríkari tilhneiging yrði
en áður til að beita rúmri skýringu á stjórnarskránni til samræmis við reglur
sáttmálans þar sem það gæti átt við.46
Nefndin tók einnig fram að lögfesting frumvarpsins hefði í för með sér að líta
mætti svo á að fyrirmæli eldri laga, sem kynnu að reynast ósamþýðanleg
ákvæðum sáttmálans, teldust að meginreglu falla niður við gildistöku laganna.
Með því hins vegar að hér yrði um almenn lög að ræða yrðu ákvæði þeirra yfir-
leitt að víkja fyrir yngri lögum. Af þessu væri þannig ljóst að eitt helsta mark-
mið frumvarpsins, að tryggja samræmi milli íslensks landsréttar og ákvæða
sáttmálans, næðist ekki út affyrir sig formlega til frambúðar með því einu að
það yrði að lögum fyrst unnt væri að virða þetta markmið að vettugi með setn-
ingu yngri laga. Til þess að fyrirbyggja slíka þróun mála þyrfti að veita þessum
reglum stöðu stjórnskipunarlaga sem gæti vel verið œskileg þróun mála þegar
til lengri tíma væri litið.41
Eins og við er að búast liggja ekki fyrir margir dómar þar sem prentfrelsis-
ákvæði stjómarskrárinnar kom til umfjöllunar á því rétt rúma ári sem leið frá
því lög nr. 62/1994 tóku gildi 30. maí 1994 fram að gildistöku stjskl. 97/1995,
5. júlí 1995, sem bættu nýju og gerbreyttu tjáningarfrelsisákvæði í stjómar-
skrána. Þó voru kveðnir upp tveir hæstaréttardómar í meiðyrðamálum frá fyrri
hluta ársins 1995 þar sem sjá má nýmæli í rökstuðningi um stjórnarskrárvernd
tjáningarfrelsis.
í H 1995 408 var um ræða mál sem fyrirtækið Gallerí Borg og framkvæmda-
stjóri þess höfðuðu gegn ritstjóra og blaðamanni vikublaðsins Pressunnar vegna
greinar sem þar birtist um vafasama viðskiptahætti og málverkasölu fyrirtækis-
ins. Voru ummælin að mestu leyti dæmd ómerk og stefndu dæmd bótaskyld.
Birtist jafnframt í dómi Hæstaréttar einna ítarlegasti rökstuðningur fram til
þessa varðandi vernd tjáningarfrelsis, en þar segir m.a.:
Tjáningarfrelsi er grundvallarregla í lýðfrjálsu þjóðfélagi. Við skýringu á lagaregl-
um, sem vernda æru manna, ber að hafa hliðsjón af þeim grundvallarreglum um
frelsi manna til að tjá sig í rœðu og riti, sem felast í 72. gr. stjórnarskrár lýðveldisins
Islands nr. 33/1944, sbr. meðal annars einnig 10. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu,
sem nú hefur verið lögfestur hér á landi með lögum nr. 6211994. Fyrirtæki, sem bjóða
almenningi þjónustu sína, verða að þola gagnrýni um þá starfsemi í meira mæli en
aðrir. Fjölmiðlar hafa mikilvœgu hlutverki að gegna í nútímaþjóðfélagi, og verður að
46 Alþt. 1992-1993, A-deild, bls. 5892.
47 Alþt. 1992-1993, A-deild, bls. 5890.
396