Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Qupperneq 79

í málinu var einkum deilt um hvort lögregla hefði nægilega skýrar lagaheim-
ildir til handtöku við þessar aðstæður, sbr. 67. gr. stjskr. og 5. gr. MSE, og hvort
uppfyllt væru skilyrði laga nr. 19/1991 um meðferð opinberra mála um að fram-
ferði mótmælenda fæli í sér óspektir. Hæstiréttur taldi svo ekki vera og benti á
nauðsyn þess að lagaheimildir til skerðingar á tjáningarfrelsi væru ótvíræðar:
Handtaka manna, sem hafa í frammi mótmæli sem þessi, er viðurhlutamikil skerðing
á því tjáningar- og fundafrelsi, sem verndað er af framangreindum ákvæðum stjórn-
arskrár. Af þessum sökum verður að gera ríkar kröfur til þess, að skýr heimild sé til
handtöku ísettum lögum, sbr. einnig 1. mgr. 67. gr. stjómarskrárinnar, sbr. 5. gr. laga
nr. 97/1995, og 5. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, enda sé handtaka nauðsynleg af
þeim ástæðum, sem nefndar eru í 3. mgr. 73. gr. stjórnarskrárinnar.
Af þessum dómi má ráða að ekki eru aðeins gerðar strangar kröfur um skýrar
lagaheimildir til frelsisskerðingar, sbr. 1. mgr. 67. gr. stjskr., og að meðalhófs sé
gætt. Við þessar aðstæður verður einnig gerð krafa um að sýna þurfi fram á sér-
staklega ríka nauðsyn til skerðingar tjáningarfrelsi samkvæmt 3. mgr. 73. gr.
stjskr. að teknu tilliti til hagsmuna lýðræðisþjóðfélags og mikilvægi réttarins til
frjálsra mótmæla. Hér er því í raun um að ræða beitingu tvöfaldrar meðalhófs-
reglu í ljósi beggja stjórnarskrárákvæðanna.
6.6 Réttur almennings til aðgangs að upplýsingum
Hér verður síðast nefndur til sögunnar athyglisverður dómur sem fjallar um
áhrif 73. gr. stjskr. og 10. gr. MSE á rétt til aðgangs að upplýsingum í dómi
Hæstaréttar frá 14. mars 2002 í máli nr. 397/2001. í málinu krafðist Öryrkja-
bandalag íslands þess að fá aðgang að minnisblaði sem lagt hafði verið fyrir
ríkisstjórnarfund. Hafði neitun um aðgang að því verið byggð á undanþágu-
heimild 1. tölul. 4. gr. upplýsingalaganna nr. 50/1996, sem undanskilur gögn af
ríkisstjómarfundum rétti almennings til aðgangs að upplýsingum. Það var
túlkun Hæstaréttar að þar sem minnisblaðið hefði síðar fengið annað hlutverk
sem erindisbréf sérstakrar nefndar sem skipuð var af forsætisráðuneytinu ætti
undanþágan ekki lengur við. Yrði af þessum sökum að beita almennum reglum
laganna um rétt almennings til aðgangs að gögnum í opinberri stjómsýslu.65
Segir síðan varðandi takmarkanir á þeim rétti:
Ber af þessum sökum við úrlausn málsins að beita meginreglu 1. mgr. 3. gr. laganna
um rétt almennings til aðgangs að gögnum í opinberri stjómsýslu, sbr. og 73. gr.
stjómarskrárinnar og 10. gr. mannréttindasáttmála Evrópu, sem veitt var lagagildi á
íslandi með lögum nr. 62/1994, en það ákvœði hefur meðal annars verið skýrt svo að
65 Gagnrýni á þessa túlkun á ákvæðum upplýsingalaganna kemur fram í grein Páls Hreinssonar:
„Dómur Hæstaréttar frá 14. mars 2002. Getur almenningur átt rétt til aðgangs að skjölum sem tekin
hafa verið saman fyrir fundi ráðherra eða ríkisstjórnar?" Ulfljótur. 2. tbl. 2002, bls. 321.
413