Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Qupperneq 82

ingarfrelsis að íslenskum rétti var dómur mannréttindadómstólsins frá 25. júní
1992 í máli Þorgeirs Þorgeirsonar Sá dómur leiddi til þess að refsiákvæði um
sérstaka æruvernd opinberra starfsmanna var fellt niður úr almennum hegning-
arlögum en einnig til þess að sáttmálinn var lögfestur með lögum nr. 62/1994.
Með þriðja orsakavaldinum, lögfestingunni, skapaðist skýrari grunnur en
áður til þess að beita 10. gr. MSE við skýringu laga eins og vel sést í H 1995
408 (Gallerí Borg). Þó var ósvarað ýmsum álitaefnum um hver væri staða sátt-
málans sem almennra laga, einkum gagnvart yngri löggjöf sem færi í bága við
ákvæði sáttmálans.
Aðeins rúmu ári eftir gildistöku laganna um Mannréttindasáttmála Evrópu
gengu í gildi stjskl. nr. 97/1995 sem höfðu að geyma umfangsmiklar breytingar
á mannréttindaákvæðum stjómarskrárinnar og gerbreyttu inntaki og framsetn-
ingu tjáningarfrelsisákvæðisins. Af lögskýringargögnum er ljóst að breyting-
arnar stefndu að því að færa stjórnarskrárákvæðin til samræmis við ákvæði
Mannréttindasáttmála Evrópu og eru tengsl 73. gr. stjskr. um tjáningarfrelsið
við 10. gr. MSE augljós. Þessi fjórði og síðasti þáttur er sá sem ótvírætt hafði
mest áhrif til að festa í sessi áhrif Mannréttindasáttmála Evrópu. Með þessu
voru réttindi 10. gr. í raun felld undir vernd 73. gr. stjómarskrárinnar, og því
hefur tæplega sérstaka þýðingu lengur að velta fyrir sér stöðu 10. gr. MSE sem
almennra laga á grundvelli laga nr. 62/1994.
Því var lýst í 5. kafla hvernig aðferðir dómstóla við úrlausn mála sem varða
tjáningarfrelsið hafa tekið stakkaskiptum frá gildistöku nýja ákvæðisins í 73. gr.
stjskr. árið 1995. Verða hér áréttuð nokkur atriði sem einkenna þá þróun.
í fyrsta lagi er ótvírætt að íslenskir dómstólar, einkum Hæstiréttur, rökstyðja
nú ítarlegar en áður úrlausnir sínar þar sem reynir á skerðingu tjáningarfrelsis.
Má þar sérstaklega benda á aukin og sýnilegri áhrif meðalhófsreglunnar, þar
sem dómstólar meta hvort takmörkun er nauðsynleg og hæfir því markmiði sem
hún stefnir að. í þessu sambandi má benda á rökstuðninginn í H 1999 781 (bann
við áfengisauglýsingum) en einnig aukna áherslu á það vandasama hagsmuna-
mat sem fer fram þegar vegast á tjáningarfrelsi manna og friðhelgi einkalífs, t.d.
í H 1999 857 (tjáningarfrelsi ævisöguritara). Vafalaust skiptir miklu máli í
þessu sambandi, vegna ótvíræðra áhrifa frá Mannréttindasáttmála Evrópu, að 3.
mgr. 73. gr. stjskr. skilgreinir þau markmið sem takmarkanir mega stefna að,
gerir ótvíræða kröfu um að þær séu lögmæltar og síðast en ekki síst að sýnt sé
fram á að takmörkunin samrýmist lýðræðishefðum. Er líka óhætt að segja að
aðferðir íslenskra dómstóla við túlkun ákvæðisins beri nú ákveðinn blæ af túlk-
unaraðferðum Mannréttindadómstóls Evrópu og jafnframt að litið sé til dóma-
framkvæmdar hans um túlkun á inntaki ákvæðanna þótt ekki hafi verið vísað
beint til dóma hans á þessu sviði. í því sambandi má benda á greinarmun sem
gerður er á staðreyndum og gildisdómum við mat á skerðingu tjáningarfrelsis,
t.d. í dómi Hæstaréttar frá 21. mars 2002 (tjáningarfrelsi lögmanns).
I öðru lagi hefur því verið lýst að vernd tjáningarfrelsis hefur aukist frá því
sem áður gilti á vettvangi samfélagslegrar umræðu um opinberar stofnanir og
416