Fréttablaðið - 12.06.2010, Blaðsíða 28

28 12. júní 2010 LAUGARDAGUR
F
yrir sex árum fengu Suður-
Afríkumenn þær fregnir að
Heimsmeistarakeppnin árið
2010 yrði þeirra, fyrstir Afríku-
þjóða fengju þeir að halda þann
íþróttaviðburð sem er vinsælast-
ur allra í heiminum. Fagnaðarlæti brutust út
og svo voru brettar upp ermar. Á þeim sex
árum sem liðin eru hafa sex leikvangar verið
byggðir, fjórir endurbættir. Almenningssam-
göngur hafa verið betrumbættar, vegir lag-
aðir. Gríðarlegum fjármunum hefur verið
varið til uppbyggingarinnar, andvirði 455
milljarða íslenskra króna samkvæmt upp-
lýsingum stjórnvalda. Innviðirnir hafa verið
styrktir, lögreglumönnum hefur verið fjölg-
að og fjarskipti bætt. Ferðaþjónustan hefur
ekki látið sitt eftir liggja, gistirýmum hefur
verið fjölgað.
Suður-Afríkubúar sjá heimsmeistara-
keppnina sem gríðarmikið tækifæri til
þess að bæta ímynd landsins sem stærstan
hluta tuttugustu aldarinnar bjó við aðskiln-
aðarstefnu kynþátta og einangraðist smám
saman í alþjóðasamfélaginu. Hvítir íbúar
landsins nutu margháttaðra forréttinda og
höfðu öll völd í hendi sér. Aðrir íbúar máttu
sæta kúgun. Sá nafntogaðasti, Nelson Mand-
ela, sat í fangelsi í áratugi fyrir andstöðu sína
við stjórnarfar landsins. Mandela var kjör-
inn forseti Suður-Afríku árið 1994 í fyrstu
frjálsu kosningum landsins og lét það vera
eitt af sínum fyrstu verkum að horfa á lands-
leik í fótbolta, gegn nágrönnunum í Simbabve.
Nokkuð sem er til marks um hversu fótbolti
er í hávegum hafður í landinu.
Umdeild uppbygging
Suður-Afríkubúar stæra sig reyndar af því
að vera miklir unnendur íþrótta yfirhöfuð
og hafa blásið á þá gagnrýni sem uppbygg-
ing leikvanga fyrir keppnina hefur sætt. Þjóð
sem elskar fótbolta, rúgbí og krikket hafi
alveg nóg við vellina að gera.
Alls telst sérfróðum svo til að rúmum
milljarði dollara eða andvirði um 130 millj-
arða íslenskra króna hafi verið varið til þess
að reisa eða endurnýja þá tíu leikvelli þar
sem leikir keppninnar fara fram. Upphæðin
er gríðarleg og sumum þykir sem fénu hefði
betur verið varið í annað.
Sem dæmi um umdeildan völl er Mbomb-
ela-leikvangurinn í Nelspruit í norðaust-
urhluta landsins. Íbúar Mataffin-fátækra-
hverfisins telja sig hlunnfarna í viðskiptum
við verktaka þar, þeim hafi verið lofað nýjum
skóla og ýmsum viðurgerningi í stað lands-
ins sem fór undir völlinn en ekki hafi verið
staðið við þau loforð. Nýr skóli er reyndar
loks risinn, en í þrjú ár þurftu nemendur að
notast við slæmt húsnæði í staðinn. Íbúarn-
ir sátu ekki aðgerðalausir á tímabilinu, þeir
mótmæltu. Þeir hafa líka bent á að gríðar-
legt mannvirkið sé dæmt til að grotna niður.
„Hvernig eigum við að nota leikvanginn?“
spyr Richard Spoor mannréttindalögfræð-
ingur, sem hefur verið talsmaður íbúanna, í
grein í Guardian.
Endurnýjun leikvangsins í Höfðaborg var
líka umdeild, þar voru mörg þúsund manns
fluttir búferlum, úr nágrenni leikvallarins og
í hið svokallaða Blikkþorp við mikla óánægju
íbúa. Þar stóð líka til að fjarlægja með öllu
hverfi þeldökkra sem blasir við frá hrað-
brautinni á leið frá flugvellinum við Höfða-
borg og inn í bæinn. Eftir að nokkur þúsund
íbúar þess höfðu verið fluttir á brott var hætt
við gerninginn enda hann dæmdur ólöglegur.
Þessar aðferðir þykja minna á undirbúning
ýmissa stórkeppna í gegnum árin, hefðin
hefur verið að „hreinsa“ nágrenni keppnis-
staða svo allt líti betur út fyrir utanaðkom-
andi. Og ekki síður kunnuglegar hafa fréttir
af fjölgun vændiskvenna í landinu hljóm-
að. Því var slegið upp í vetur að von væri á
allt að 40 þúsund vændiskonum til landsins í
aðdraganda keppninnar.
Margföldunaráhrifin
Þegar Suður-Afríka sóttist eftir því að halda
keppnina var mikil áhersla lögð á áhrifin
sem undirbúningur hennar myndi hafa á
samfélagið. Peningum yrði varið til verkefna
sem myndu gagnast öllum íbúum, svo sem
betri samgöngur. Og vissulega hefur verið
gerð bragarbót á samgöngum í landinu, vegir
bættir og almenningssamgöngur sömuleiðis.
Í vikunni var nýjasta viðbótin, hraðlest frá
flugvellinum í Jóhannesarborg, tekin í notk-
un. Þessar miklu framkvæmdir áttu að skila
aukinni vinnu fyrir íbúa og svo myndu allir
græða á fjölgun ferðamanna.
Gagnrýnisraddir hafa bent á að þeir sem
helst hafi grætt séu verktakar. Hinn almenni
borgari og sérstaklega þeldökkir og fátæk-
ir hafi lítið grætt á keppninni. Götusalar,
sem eru fjölmargir í Suður-Afríku, mega
til að mynda ekki selja varning sinn í næsta
nágrenni leikvanganna. Þar hefur Alþjóða-
knattspyrnusambandið, FIFA, tekið frá
pláss fyrir styrktaraðila keppninnar, til að
mynda McDonalds og Coke, við lítinn fögnuð
heimamanna.
Miklar væntingar voru gerðar til þess að
gríðarlegur fjöldi áhorfenda skilaði fjár-
festingunum fljótt og vel til baka en heims-
kreppan dró úr fjölda erlendra ferðamanna.
„Það er fátt öruggt í hagfræði, en þó þetta:
skipuleggjendur stórviðburða í íþróttum
ofmeta alltaf gróðann og vanmeta kostnað-
inn við viðburðinn,“ sagði David Goldblatt,
blaðamaður BBC, í grein um kostnaðinn við
keppnina.
Og raunar hafa skipuleggjendur ýtt áhyggj-
um af ógreiddum skuldum og framtíðinni til
hliðar. Keppnin er hafin og nú er bara spurn-
ing um að njóta hennar til hins ýtrasta.
Efasemdir nýlenduherra?
Fjölmiðlar hafa margir fjallað ítarlega um
öryggismál Suður-Afríku, tölur um glæpa-
tíðni hafa verið dregnar fram og hættan á
hryðjuverkaárás rædd í þaula. „Við erum
tilbúin“ er svar lögreglunnar en liðsmönn-
um hennar hefur verið fjölgað gríðarlega
undanfarin ár. Ekki er hægt að gera lítið úr
glæpatíðni í landinu, hún er há. Mikil áhersla
á það hversu hættulegt landið er hefur hins
vegar farið fyrir brjóstið á heimamönnum og
aðstandendum keppninnar. Jerome Valcke,
framkvæmdastjóri FIFA, gagnrýndi síðast
í vikunni „mjög vonda og sorglega“ blaða-
mennsku um keppnina í Evrópu. Sérstaklega
í Englandi og Þýskalandi og hafa breskir fjöl-
miðlar einna mest verið gagnrýndir. Þykir
sem Bretar hafi einblínt of mikið á neikvæð-
ar hliðar landsins og undirliggjandi sé vantrú
gamalla nýlenduherra á getu Afríkuríkis til
að halda heimsmeistarakeppnina.
Eitt er víst: íbúarnir vilja sýna umheim-
inum að Afríkuríki sé fullfært um að halda
keppnina. Stemmingin í Suður-Afríku hefur
verið gríðarlega mikil í aðdraganda keppn-
innar og upphafsdagurinn í gær var mikill
hátíðisdagur. Vuvuzela-lúðrarnir gullu og
áhangendur voru komnir á hinn nýendur-
gerða Soccer City-leikvang í Soweto, hverfi
þeldökkra í Jóhannesarborg. Skólabörn eru
komin í frí vegna keppninnar, utan hefðbund-
ins frítíma, og allir eru reiðubúnir til að njóta
næstu vikna.
Hvort ferðamannastraumurinn til Suður-
Afríku eykst og ímynd landsins breytist mun
tíminn leiða í ljós. Það má hið minnsta búast
við mikilli stemmingu, auknu þjóðarstolti í
landinu og raunar miklu stolti íbúa Afríku
næstu vikurnar. Það er ljóst að fótboltaæðið
er hafið.
Eftirvænting og efasemdir
Augu heimsins beinast að Suður-Afríku næsta mánuðinn. Heimsmeistarakeppnin í fótbolta er hafin og í ljós mun koma hvern-
ig undirbúningur heimamanna mun skila sér. Sigríður Björg Tómasdóttir kynnti sér væntingar og vonbrigði í aðdraganda HM.
MARK! Áhorfendur fögnuðu griðarlega þegar s-afríska landsliðið skoraði mark í gær. NORDICPHOTOS/AFP
MIKLAR ÖRYGGISRÁÐSTAFANIR Á HM
INDIAN
OCEANS O U T H
A F R I C A
ZIMBABWE
BOTSWANA
NAMIBIA
M
O
ZAM
BIQ
U
E
SWAZILAND
LESOTHO
200k
m
Port Elizabeth
Durban
Cape
Town
Polokwane
Nelspruit
Rustenburg
Bloemfontein
Pretoria
Johannesburg
Alternative routes
with Òsafe
havensÓ
set up for
transporting
teams
Some 200 experts
from Interpol and up to eight
each of 31 visiting
teams to support local police
P OLICE
SUÐUR
FRÍKA
NAMIBÍA
SVASÍLAND
LESOTHO INDLANDSHAF
Höfðaborg
Port Elizabeth
Durban
BOTSVANA
Pretoría
SIMBABVE M
Ó
SAM
BÍKPolokwane
Nelspruit
Rustenburg
Jóhannesarborg
Bloemfont i
Hafnir
Leikvangar
Öryggisáætlun S-Afríku vegna HM
Ríkisstjórn Suður-Afríku hefur áhyggjur af glæpum, mótmælum og hryðju-
verkum meðan á HM stendur og hefur því gripið til margvíslegra ráðstafana
til að tryggja öryggi leikmanna og áhorfenda. Meðal annars hefur lögregla
fest kaup á þyrlum og margs konar búnaði og ráðið 55.000 nýja lögreglu-
manna undanfarin fimm ár. Meðal öryggisráðstafana eru:
■ Tvær orrustuþotur fylgja flugvélum sem flytja fótboltalið á milli staða. Flug-
bann er meðan á stærstu leikjunum stendur.
■ Herskip gæta hafna landsins. Skemmtiferðaskip fá fylgd frá 12 sjómílum og
að landi.
■ Í 10 km radíus í kringum leikvangana er afgirt svæði. Nöfn áhorfenda eru
borin saman við „hættuleg nöfn” í gagnagrunni. Farartækjum sem eiga erindi
á leikvanga er fyrst beint að afskekktum stöðum þar sem farartækin eru
grandskoðuð.
■ 200 sérfræðingar frá Interpol liðsinna s-afrísku lögreglunni.
JAS 39 Gripen
orrustuþota
Í nýjasta hefti vikuritsins Newsweek er rifjuð
upp sú saga að á þriggja ára tímabili 1964 til
1967 kröfðust fangar á Robbin-eyju þess að
fá að spila fótbolta einu sinni í viku. Leyfið var
veitt og vikulega gátu fangarnir á eyjunni, þar
sem meðal annars Nelson Mandela var í haldi
um árabil, leikið fótbolta. Skipulögð var 24 liða
deild þar sem á meðal leikmanna var Jacob
Zuma núverandi forseti landsins.
Fótbolti á sér ríka hefð hjá meirihluta
þeldökkra en fyrir utan nokkur ár á sjöunda
áratugnum ríkti aðskilnaður í fótboltanum eins
og á öðrum sviðum þjóðfélagsins í Suður-
Afríku. FIFA gerði Suður-Afríkumenn útlæga á
sjöunda áratugnum og ítrekuðu það á þeim
áttunda að þeir ættu ekki afturkvæmt í sam-
bandið fyrr en aðskilnaðarstefnan hefði verið
afnumin. Fótbolti er afar vinsæll í landinu eins
og í flestum öðrum Afríkuríkjum og stjórnvöld
vonast til þess að keppnin þjappi þjóðinni
betur saman.
Árið 1995 þegar heimsmeistarakeppnin
í rúgbí var haldin í landinu og Suður-Afríka
fór með sigur af hólmi var litið á það sem
stórkostlegan áfanga á leiðinni til einingar og
sátta að öll þjóðin, með Mandela í fararbroddi,
fylltist stolti af árangrinum í því hvítra manna
sporti sem rúgbí var í landinu.
Nú 15 árum síðar er vonast til þess að
heimsmeistarakeppnin í fótbolta verði enn
einn áfanginn á leiðinni til samstöðu í því
mjög lagskipta þjóðfélagi sem Suður-Afríka er
enn. Nelson Mandela mætti ekki á opnunar-
leikinn vegna þess að dóttir dótturdóttur hans
lést í bílslysi kvöldinu áður. En hann sendi
kveðjur sínar og stemmingin var mjög góð
á leiknum eins og við var að búast, ekki síst
þegar heimamenn skoruðu gegn Mexíkóum.
Leiknum lauk með jafntefli.
ÍÞRÓTT SEM SAMEINAR