Fréttablaðið - 04.09.2010, Blaðsíða 20

20 4. september 2010 LAUGARDAGUR
Ýmsir ræktunarmenn hafa verið að agnúast út í áform umhverfis-
ráðherra um að takmarka útbreiðslu
alaskalúpínu. Þann 26. ágúst sl.
birti Vilhjálmur Lúðvíksson grein
í Fréttablaðinu undir heitinu Til
varnar líffjölbreytni á Íslandi, I,
þar sem ofangreind áform eru gagn-
rýnd á þeim forsendum að um sé að
ræða hugmyndafræðilega rangtúlk-
un á alþjóðlegum samningi og ein-
hverskonar aumingjagæsku gagn-
vart örfoka landi. Í máli Vilhjálms
og annarra fulltrúa sambærilegra
viðhorfa er „mörgu snúið á hvolf“
svo ég noti orð hans sjálfs.
Líffræðileg fjölbreytni er opinber
þýðing á enska hugtakinu „biological
diversity“. Á ensku er styttingin
„biodiversity“ mikið notuð en hér á
landi hefur skort sambærilegt þjált
hugtak. Vilhjálmur notar orðið líf-
fjölbreytni en mér finnst þá eðli-
legra að nota orðið lífbreytileiki ef
hugtakið er stytt á annað borð.
Lífbreytileiki er breytileiki á
öllum skipulagsstigum lífsins frá
sameindum og erfðavísum, stofnum
og tegundum til samfélaga og vist-
kerfa, náttúrulegra og manngerðra.
Hann er summa allra birtingar-
forma og starfsemi lífs á tilteknum
stað og tíma og einnig breytileiki
meðal lífsamfélaga ólíkra svæða.
Breytileiki er bæði forsenda og
afleiðing aðlögunar og þróunar og
hann tryggir heilbrigða starfsemi
lífríkisins til langs tíma litið.
Lífbreytileiki er vísindalegt hug-
tak sem varð algengt í þjóðfélags-
umræðu eftir að Samningur Sam-
einuðu þjóðanna um líffræðilega
fjölbreytni var samþykktur í Rio
De Janeiro árið 1992. Í hugtakinu
kristallast áhyggjur manna af rýrn-
un breytileika af öllu tagi; stofnar
flestra tegunda dragast saman, fáar
ágengar tegundir breiðast hratt út,
landbúnaðaryrkjum fækkar, rækt-
unaraðferðir verða einsleitari, nátt-
úrulegum vistkerfum er umbylt í
þágu mannsins, o.s.frv. Öll þessi
þróun stefnir í eina átt, að minnka
breytileikann í lífheiminum og auka
einsleitnina.
Lífríki Íslands er um margt sér-
stætt eins og lífríki eylenda eru að
jafnaði. Það er mótað af ungum aldri,
hnattstöðu, einangrun, búskaparhátt-
um og óvenjumikilli eldvirkni. Það er
meðal annars sérstætt fyrir þá sök að
tegundaauðgi háplantna, hryggdýra
og smádýra er fremur lítil miðað
við stærð landsins og hnattstöðu,
tegundaauðgi lágplantna (mosa og
fléttna) er hlutfallslega mikil, lykilt-
egundir eru fáar en útbreiddar, sér-
íslenskar tegundir sárafáar og stór
svæði eru berangursleg, m.a. vegna
langvarandi búfjárbeitar.
Það er óumdeilt að lífríki Íslands
hefur breyst gífurlega frá landnámi.
Jafnframt hefur lífbreytileiki lands-
ins mældur í lífmagni rýrnað mikið
vegna samdráttar í útbreiðslu upp-
skerumikilla gróðurlenda og teg-
unda, eins og Vilhjálmur bendir á. Á
móti kemur að önnur gróðurlendi svo
sem ræktarlönd og beitarlönd, holt
og móar hafa breiðst út. Þrátt fyrir
gróðureyðinguna hafa aðeins örfá-
ar tegundir dáið út í landinu; mér
koma helst í hug geirfugl og keldu-
svín. Þvert á móti hefur plöntum og
dýrum fjölgað umtalsvert frá land-
námi, ekki síst á 20. öldinni þegar
gróðureyðing var mikil.
Ég er þó sammála Vilhjálmi í því
að þegar á heildina er litið hefur líf-
breytileiki landsins rýrnað verulega
frá landnámi. Ég er algerlega ósam-
mála honum að flestu öðru leyti og
margt í grein hans tel ég vera rang-
færslur. Ég get þó rúmsins vegna
aðeins drepið á nokkur atriði.
Ráðherra hyggst ekki uppræta
alaskalúpínu í landinu því not henn-
ar til landgræðslu verða áfram heim-
il; herferðin beinist fyrst og fremst
að hálendissvæðum ofan 400 m og að
verndarsvæðum.
Það er ekki rangtúlkun að líf-
fræðileg fjölbreytni „nái yfir tiltekna
stöðu lífríkis á hverjum stað“ eða
að hér á landi sé „sérstök líffræði-
leg fjölbreytni sem þarf að vernda
fyrir ágengum tegundum.“ Lífríki
Íslands er sérstakt, sbr. ofanskráð,
og það ber að vernda eftir föngum,
ekki bara gegn ofbeit sauðfjár, eins
og Vilhjálmur telur sjálfsagt, held-
ur gegn öllum ágengum lífverum og
öðrum ógnum.
„Og nú er farið að berjast gegn
viðleitni til að endurheimta hina
löngu glötuðu gróðursæld og líf-
framleiðslu,“ segir Vilhjálmur. Eng-
inn mér vitanlega berst gegn endur-
heimt fyrri gróðursældar landsins.
Það er aðeins deilt um aðferðir. Upp-
runaleg gróðursæld landsins verð-
ur ekki endurheimt með stórfelldri
útbreiðslu lúpínu, skógarkerfils og
stafafuru; slíkar aðferðir endur-
skapa gjörólíka gróðursæld. Á síð-
asta áratug hefur hin náttúrulega
og fjölskrúðuga gróðursæld lands-
ins komið æ betur í ljós með hlýn-
andi loftslagi og minnkandi beit. Þar
þarf ekki lúpínu til.
Áfram heldur Vilhjálmur: „Sann-
leikurinn er sá að í samhengi við
Ríó-sáttmálann um verndun líffjöl-
breytni er engri innlendri tegund
bráð hætta búin [af ágengum teg-
undum].“ Hið „gífurlega líffræðilega
umhverfisslys“, eins og Viljhálmur
kallar gróðureyðingu hér á landi,
hefur heldur ekki valdið útdauða teg-
unda svo vitað sé. Er þá fásinna að
berjast gegn henni og reyna að koma
á sjálfbærri landnýtingu með vísan
í Ríó-sáttmálann? Nei, auðvitað ekki
vegna þess að hugtakið lífbreytileiki
spannar ekki bara tegundaauðgi,
ekki bara frjósemi, ekki bara ýmsa
þjónustu vistkerfa, heldur allt þetta
og meira til og ekki síst sérkenni líf-
ríkis á hverjum stað og tíma.
Því miður bendir grein Vilhjálms
til djúpstæðs misskilnings á víð-
tækri merkingu hugtaksins „líf-
fræðileg fjölbreytni“ og hugmynda-
fræði þess. Eða endurspegla skrif
hans ef til vill djúpstæða löngun til
að breyta landinu eftir eigin höfði –
verkfræðingur í glímu við Guð?
Til varnar lífbreytileika Íslands
Alaskalúpína
Snorri
Baldursson
Þjóðgarðsvörður
Vatnajökulsþjóðgarði
Vegna umfjöllunar um notkun lyfja við ofvirkni í fjölmiðl-
um undanfarið verða hér settar
fram fleiri hliðar á málinu m.a.
frá sjónarhóli foreldra barna með
ADHD.
Um börn með ADHD
ADHD er alþjóðleg skamm-
stöfun fyrir athyglisbrest og
ofvirkni. Orsakir athyglisbrests
og ofvirkni eru líffræðilegar, þ.e.
truflun taugaboðefna í miðtauga-
kerfinu og í heilanum. Alþjóð-
lega viðurkennd tíðni ADHD er
um 5%. Hérlendis hefur Íslensk
erfðagreining nýlega rannsakað
arfgengi þessarar taugaröskunar
og sýna niðurstöður allt að 7,5%
tíðni hjá börnum og unglingum.
Samkvæmt rannsókninni skýra
erfðir 75-95% einkenna athygl-
isbrests og ofvirkni. Miðað við
7,5% tíðni þá glíma um 5000 börn
á Íslandi við einkenni ADHD.
Áætla má að í hverjum bekk í
grunnskóla séu að meðaltali um
2 börn með ADHD.
Ekki eru öll börn sem grein-
ast með ADHD ofvirk eða með
hegðunarerfiðleika. Helstu ein-
kenni ADHD eru athyglisbrestur,
mikil hvatvísi og hreyfiofvirkni.
Einkenni fela m.a. í sér einbeit-
ingarskort, skert vinnsluminni,
skort á sjálfsstjórn, truflun á
virkni til athafna og forgangs-
röðun verkefna, skipulagsleysi,
frestunaráráttu og svefntruflan-
ir virðast algengar. Hjá sumum
er athyglisbresturinn ráðandi,
jafnvel getur verið um að ræða
vanvirkni og barnið virðist vera
út á þekju. Ýmsir fylgikvillar
fylgja ADHD svo sem námserf-
iðleikar, kvíði, árátta/þráhyggja
og þunglyndi. Léleg sjálfsmynd
er ekki óalgeng afleiðing þess
að vera með ADHD. Einkennin
hafa m.a. áhrif á námsgetu, sam-
skiptafærni og getu til að lesa
í aðstæður. Félagsleg einangr-
un og vanlíðan sem því fylgir er
algeng meðal barna og unglinga
með ADHD. Einkennin geta verið
mjög mismunandi eða allt frá
því að vera vægur námsvandi til
þess að flokkast sem geðtruflun
og allt þar í milli. Um 70% barn-
anna glíma áfram við ADHD á
fullorðinsaldri.
Börn og unglingar með ADHD
eða athyglisbrest með ofvirkni
geta haft mjög truflandi áhrif á
umhverfi sitt og því hefur athygl-
in beinst meira að þeim heldur
en að þeim börnum sem greinast
með ADD (athyglisbrestur ráð-
andi einkenni án ofvirkni). Vandi
þeirra síðarnefndu er ekki minni
þó svo hann sé ekki eins sýni-
legur. Bent skal á að mörg börn
með ADHD eða ADD uppfylla
greiningarviðmið um kvíðarösk-
un. Þau hafa ekki sömu forsend-
ur og önnur börn til að uppfylla
væntingar og kröfur umhverf-
isins miðað við þroska og aldur
og fá þar af leiðandi margfaldan
skammt af neikvæðum skilaboð-
um frá umhverfinu bæði í skóla
og á heimili. Sjálfsmynd barnsins
getur því borið skaða af ef ekki
er næg þekking á ADHD/ADD
og orsökum og afleiðingum þess
í nánasta umhverfi barnsins.
Lyfjagjöf við ADHD
Ein meðferðarleið við ADHD
sem hefur skilað afgerandi best-
um árangri samkvæmt niðurstöð-
um fjölda rannsókna er lyfjameð-
ferð samkvæmt því sem fram
kemur hjá helstu sérfræðingum
í ADHD hérlendis á Barna- og
unglingageðdeild og Þroska- og
hegðunarstöð heilsugæslunnar.
Ástæða er til að undirstrika að
leggja þarf metnað í fagleg vinnu-
brögð við greiningu ADHD til að
fyrirbyggja ofgreiningu og enn-
fremur mætti sjálfsagt draga úr
lyfjanotkun við ADHD ef önnur
meðferð og ráðgjöf vegna ADHD
væri markvissari og aðgengi-
legri. Engu að síður verður allt-
af stór hópur barna með ADHD
sem ekki getur stundað nám eða
nýtt sér aðra þjónustu og úrræði
öðru vísi en með hjálp lyfja. Það
er hverju foreldri ofviða að horfa
uppá barnið sitt fara halloka bæði
námslega og félagslega og því fer
sem fer að foreldrar eru tilbún-
ir að fara að læknisráði og gefa
barninu sínu lyf við líffræðilegri
röskun á taugaboðefnum nefnt
ADHD svo því geti liðið betur,
tekið framförum í námi og eign-
ast vini eins og önnur börn. Sam-
kvæmt Ólafi Ó. Guðmundssyni
yfirlækni á BUGL sýna rann-
sóknir með afgerandi hætti að
börn með ADHD sem fá lyfjameð-
ferð leiðast síður út í vímuefna-
misnotkun þar sem þau standa
betur að vígi námslega og félags-
lega. Grein eftir Ólaf um ADHD
og lyfjanotkun birtist í fréttabréfi
ADHD samtakanna 3. tbl. 2009
sem komið er á vefsíðu samtak-
anna www.adhd.is
ADHD vitundarvika
Framundan dagana 20.–24. sept-
ember hefur verið boðað til
ADHD vitundarviku hjá flestum
stofnunum sem þjónusta börn og
unglinga. Þá gefst öllum kjörið
tækifæri til að auka umræðu og
fræðslu um ADHD í leik og starfi
og ekki síst í fjölmiðlum, með
jákvæðum hætti að sjálfsögðu.
Einn ágætur skólastjóri í Reykja-
vík heldur því fram að við séum
öll með sérþarfir af mismunandi
toga. Við þurfum að læra að við-
urkenna sérþarfir barnanna af
hvaða toga sem er hvort sem þær
birtast í formi námserfiðleika,
hegðunar, kvíða, langvarandi
veikinda, þroskahömlunar eða
líkamlegrar fötlunar. Börn með
ADHD hafa verið kölluð óþekku
börnin, óhreinu börnin hennar
Evu og olnbogabörnin í íslensku
samfélagi. Ljóst er að börnum
með ADHD fer ekki fækkandi,
þau eru komin til að vera og við
þurfum að sjá þau fyrst og fremst
sem börn með sömu þarfir og
önnur börn fyrir viðurkenningu,
ást og umhyggju.
Börn með ADHD
ADHD
Ingibjörg
Karlsdóttir
félagsráðgjafi og
framkvæmdastjóri
ADHD samtakanna
AF NETINU
Jóhanna treystir stöðu
sína en Össur veikist
Guðbjartur Hann-
esson reyndist
Jóhönnu betri
en enginn sem
forseti Alþingis
frá því í byrjun
febrúar 2009 til þingkosninga 25.
apríl, 2009. [...] Mér þótti mikið
til Guðbjarts koma á forsetastóli
þingsins. Nú er talað um, að hann
sé að fikra sig upp í formanns-
stól Samfylkingarinnar í skjóli
Jóhönnu. Össuri mislíkar það um
leið og hann saknar Kristjáns,
vinar síns, úr ríkisstjórninni.
Valdahlutföll hafa breyst innan
Samfylkingar vegna ráðherraskipt-
anna. Armur Jóhönnu hefur treyst
stöðu sína gagnvart Össuri.
[...]
Hafi Jóhanna styrkt stöðu
sína innan Samfylkingar með
uppstokkun ráðherra, hefur staða
Steingríms J. veikst innan eigin
flokks vegna breytinga í ráðherra-
liði. Hann hafði alla VG-ráðherra
nema Jón Bjarnason á sínu bandi
nú standa þeir Ögmundur og Jón
saman innan ríkisstjórnarinnar
og gegn Steingrími J. ef svo ber
undir.
bjorn.is
Björn Bjarnason
Geisp!
Annars er það helst
að frétta að gáfað-
asti maður í heimi
segir að guð sé
ekki til og eitthvað
lið er hætt að vera
í ríkisstjórn og eitthvað annað lið
er komið í staðinn – geisp.
this.is/drgunni/gerast.html
Dr. Gunni
Ráðherra hyggst ekki uppræta alaskalúpínu í landinu því not
hennar til landgræðslu verða áfram heimil; herferðin beinist fyrst
og fremst að hálendissvæðum ofan 400 m og að verndarsvæðum.
Hvatningarverðlaun ÖBÍ verða veitt 3. desember nk. þeim
sem hafa stuðlað að jafnrétti, sjálfstæðu lífi fatlaðra og
einu samfélagi fyrir alla.
Verðlaun eru veitt í flokki:
1. Einstaklinga
2. Fyrirtækja/stofnana
3. Umfjöllunar/kynninga
Þekkir þú einhvern sem er verðugur
verðlaunahafi?
Sendu okkur tilnefningu fyrir 15. september nk. á þar til
gerðu eyðublaði sem nálgast má á www.obi.is.
Tilnefningar óskast!
Undirbúningsnefnd Hvatningarverðlauna ÖBÍ 2010
Bentu á þann ...
H
V
ÍT
A
H
Ú
SI
Ð
/
S
ÍA