Fréttablaðið - 04.09.2010, Blaðsíða 26

26 4. september 2010 LAUGARDAGUR
S
sex manns hafa gegnt emb-
ætti heilbrigðisráðherra
á tæpum fimm árum og
sjö embætti félagsmála-
ráðherra. Gunnar Helgi
Kristinsson stjórnmála-
fræðingur mat það svo í fjölmiðlum
að menn þyrftu minnst eitt til tvö ár
til að öðlast almennilega yfirsýn yfir
þessa málaflokka. Er ekki beinlínis
verið að hamla því að árangur náist
með svona örum breytingum?
„Nei, ég held að ef þú nýtir það
fólk sem er í ráðuneytunum, sem
hefur gríðarlega fagþekkingu, þá
sé hægt að gera heilmikið á stutt-
um tíma ef menn eru ekki í því sem
ég kalla minnisvarðapólitík og ætla
að reyna að umbylta öllu áður en
þeir hætta. Ef þú hefur langtíma-
markmið og vinnur eftir þeim þá á
þetta ekki að vera ómögulegt. En ég
held að það sé óhætt að mæla með
því að menn séu lengur en örfáa
mánuði í embætti, nema þeir hafi
eitthvert mjög afmarkað verkefni.
Þannig að svarið er í raun já og nei.
Það er hægt að vinna ágætlega úr
þessu en almennt séð er þetta ekki
æskilegt.“
Vonarðu sem sagt sjálfur að þú
verðir lengur í þessu embætti en
forverar þínir?
„Nú ræð ég því ekki. Ég kem ekki
inn í ráðuneytið til að umbylta öðru
en því sem er búið að ákveða. Ég
þekki verkefnin í sambandi við fjár-
lögin, af því að ég kem nú úr fjár-
laganefndinni, og stóra verkefnið er
auðvitað sameining þess-
ara ráðuneyta, þannig að
ég einbeiti mér að þeim
brýnu langtímaverkefn-
um og nýti mér síðan að
það er fullt af góðu fólki
sem getur haldið dagleg-
um hlutum í gangi.“
Er ekki fyrirséð að
starfsfólki í þessum
tveimur ráðuneytum
muni fækka eitthvað við
sameininguna?
„Það verður að koma
í ljós. Fyrst þarf að fara
vel yfir hvaða hlutverk
þessi ráðuneyti hafa,
hvar þau skarast, skoða
stofnanir undir ráðu-
neytunum sem hugsan-
lega þurfa ekki að vera
þar og hvernig við sinn-
um þessum meginmark-
miðum. Oft eru félags-
málaráðuneytið og
heilbrigðisráðuneytið að
sinna sömu verkefnun-
um, bara út frá ólíkum
sjónarmiðum, og þegar menn fara
yfir þetta þá kemur í ljós hversu öfl-
ugan hóp við þurfum. En til lengri
tíma verður auðvitað fækkun, það
er alveg klárt.“
Nú verður þetta sameinaða ráðu-
neytinu risavaxið. Þú munt í því
hafa umsjón með um helmingi rík-
isútgjalda að frátöldum vaxtagjöld-
um. Þú ert fyrrverandi skólastjóri,
þú hefur stýrt sáttanefnd um fisk-
veiðistjórnunarkerfið, en hver er
bakgrunnur Guðbjarts Hannesson-
ar í heilbrigðis-, félags- og trygg-
ingamálum sem gerir honum kleift
að höndla þessi verkefni?
„Af því að þú nefnir skólastjórn-
ina þá var ég nú líka í bæjarpólit-
ík í tólf ár og vann töluvert mikið
með fötluðum á Vesturlandi þannig
að ég þekki ágætlega til þess. Í
gegnum fjárlaganefndina og í mínu
heimaumhverfi hef ég líka unnið
heilmikið með heilbrigðismál. Ég á
bæði dóttur sem er læknir og konu
sem er iðjuþjálfi, þannig að þar er
mikið rætt um heilbrigðismál. En
stjórnun byggist ekki endilega á
því að hafa þekkingu á öllum mála-
flokkum, heldur meira að velja úr
þekkingu annarra, leggja mat á
hana og taka afstöðu og þar er ég
orðinn býsna vanur.“
Ekki flatur niðurskurður
Það stefnir í að hið opinbera þurfi
að skera niður um 30 milljarða eða
svo á næsta ári og stór hluti af því
mun væntanlega lenda á þér og
þínum ráðuneytum. Er hægt að
skera meira niður í þínum mála-
flokkum án þess að það bitni frek-
ar en orðið er á þjónustu við þá
sem síst mega við því?
„Í fjárlaganefnd höfum við sett
okkur markmið um að því fyrr sem
við getum aðlagað okkur því fyrr
getum við breytt vöxtum í velferð,
eins og ég kalla það. Við erum að
borga allt upp í hundrað milljarða
í vexti á ári og það er gríðarlega
sársaukafullt. Við verðum að ná
þessu niður og það er markmið-
ið á næsta ári. Við höfum farið
betur út úr þessu en við reiknuð-
um með og þurft að skera minna
niður. En hérna hjá mér eru mjög
sársaukafullir málaflokkar eins
og málefni öryrkja og fatlaðra.
Við erum líka með atvinnuleys-
ismálin, sem eru miklir blóðpen-
ingar. Svo eru sjúklingar og aðrir
sem eiga undir högg að sækja í
einhverju tilliti. Það hefur verið
alveg klár forgangur að reyna að
verja þessa hópa fremur öðrum en
það munu allir finna fyrir þessu,
því miður. Það er bara þannig. Ég
hef fundið fyrir miklum skilningi
í samfélaginu á því að við þurfum
að fara í gegnum þetta. Traust-
ið verður síðan að byggja á því
að þetta gangi að einhverju leyti
til baka þegar við erum búin að
skipuleggja okkur að nýju.“
En hvar sérðu tækifæri til niður-
skurðar? Þú hlýtur að
hafa ágæta mynd af
því, hafandi verið for-
maður fjárlaganefndar
í hálft annað ár.
„Það er auðvitað
búið að vinna að tillög-
um þar um. Það er of
snemmt að segja nokk-
uð frá þeim en það er
hins vegar ákveðið að
annað árið í röð skuli
þessum málaflokk-
um sem ég ræddi um
áðan hlíft umfram
aðra. Sjálft ráðuneytið
og yfirstjórnin sætir
svo aftur á móti níu
prósenta skerðingu, á
meðan heilbrigðismál-
in sjálf og félagsmálin
verða aðeins skert um
fimm prósent.“
Nú þýðir til dæmis
fimm prósenta niður-
skurður tveggja millj-
arða skerðingu til
viðbótar á Landspít-
alanum, ofan á 6,6 milljarða síð-
ustu þrjú ár. Hæstráðendur á spít-
alanum eru sammála um að svo
mikið verði ekki skorið niður án
þess að leggja niður heilu deild-
irnar eða hætta að veita þjónustu
sem hingað til hefur þótt sjálfsögð
á Íslandi. Hvar finnst þér að það
ætti að bera niður? Hvað er það í
íslensku heilbrigðiskerfi sem má
hreinlega fórna?
„Ég ætla ekki að segja mikið
um það akkúrat á þessu stigi. Mér
finnst það vera of snemmt og fag-
fólkið getur frekar sagt mér það.
En þessum niðurskurði verður
ekki jafnt deilt á allar stofnan-
ir. Þetta verður ekki flatur nið-
urskurður. Menn munu kannski
reyna að leggja niður einhverja
þjónustu, en það þarf ekki að vera
heil deild á Landspítalanum. Það
getur verið eitthvað annað. Aðal-
atriðið er að hafa skýra sýn til
lengri tíma þannig að það sé ekki
verið að skemma neitt sem á svo
að endurreisa heldur að við við-
urkennum hvað við ráðum við og
hvað ekki. Það þýðir ekki að segja
að þjónustan verði að vera til stað-
ar ef við ráðum ekki við að borga
hana.“
Fólk geti ekki keypt sig fram fyrir
Tölum aðeins um tannlæknaþjón-
ustu. Hvaða rök finnst þér standa
til þess að hún falli ekki undir
almannatryggingakerfið? Er ekki
svolítið sérstakt að munnhol fólks
sé aðgreint frá öðrum hlutum lík-
amans með þessum hætti?
„Ég hef nú tekið þátt í því í kosn-
ingum að fara fram með þá stefnu
að hjá börnum og öðrum aldurs-
hópum verði litið á þetta með sama
hætti og hver önnur veikindi. Það
þarf að fara vel yfir hverju við
höfum efni á og hvaða möguleika
við höfum í þessum efnum. Það
ræðst líka af því hvernig umhverf-
ið er í kringum þjónustuna, hversu
dýr hún er og hvort sá möguleiki
sé fyrir hendi að hún sé takmörk-
uð að einhverju leyti en lágmarks-
þjónustan tryggð þannig að allir
fái umhirðu um tennur og eftirlit.
Þetta er eitt af því sem ég þarf að
skoða, þótt ég geti ekki lofað að það
breytist akkúrat á næsta ári.“
Hver er afstaða þín til einka-
rekinnar heilbrigðisþjónustu – til
dæmis þeirrar sem byrjað er að
undirbúa á Suðurnesjum?
„Það er mjög mikilvægt að þjón-
usta sé ekki veitt á tveimur stöð-
um þannig að menn geti keypt sig
fram fyrir í röðinni. Við þurfum að
tryggja að hið opinbera beri ábyrgð
á því að hér fái almenningur góða
heilbrigðisþjónustu. Á Reykjanesi
hefur hugmyndin verið að sinna
aðeins þeim sem sérstaklega koma
hingað og kaupa sér þjónustu. Það
hefur réttilega verið bent á að þá
þarf að vera á hreinu að hve miklu
leyti íslenska heilbrigðiskerfið er
þar á bak við ef einhver mistök
verða. Fyrirfram hef ég enga for-
dóma gagnvart því að við nýtum
okkur íslenska sérþekkingu til að
þjónusta einhverja aðra, en það þarf
að gera það af gætni og varkárni.
En við skulum sjá hvað er í boði
áður en ég fer að taka afstöðu.“
Hefur mikla trú á umboðsmanni
Embætti umboðsmanns skuldara
heyrir núna undir þig. Það fór held-
ur brösuglega af stað. Hefurðu trú
á að stofnun þess embættis dugi til
að koma til móts við þá sem fóru
hvað verst út úr bankahruninu?
„Ég sat í félags- og trygginga-
málanefnd þegar það var verið að
fara yfir þessi frumvörp, breyta
þeim og raunar endursemja þau
að hluta og hef gríðarlega miklar
væntingar til umboðsmannsemb-
ættisins. Ég veit að það er mik-
ill hugur í fólki þar að láta þetta
virka. Það er augljóst að það eru
margir sem glíma við slíka erfið-
leika að þeir verða með einhverj-
um hætti að byrja upp á nýtt. Það
eru engin ný sannindi. Ég held þó
að það verði hægt ná til mjög stórs
hóps og hjálpa honum út úr þessu.
Hingað til hefur því verið lofað –
og ég held að menn standi við það
– að ef það dugir ekki verði menn
að gera meira.
Nú vitum við ekki hvað kemur út
úr þessum gengistryggðu lánum
og það er líka verið að fara af stað
með dómsmál um verðtrygginguna
þannig að það á heilmikið eftir að
gerast sem gæti svarað því betur
hversu stórt verkefnið verður.
En það verður lagður mikill pen-
ingur og kraftur í að þetta virki.
Það hefur komið mér að óvart að
umsóknir eru ekki orðnar mjög
margar enn. Það er eins og fólk
haldi að sér höndum og sé að bíða.
Ég veit að það er verið að vinna að
kynningu á embættinu og því að
koma þessu af krafti í gang.“
Hversu miklu auknu fé á að verja
til embættisins?
„Það eru komnar tillögur um það
en ég vil ekki nefna neinar upphæð-
ir. Það er auðvitað háð fjárlögum á
Alþingi en við höfum ekki dreg-
ið af okkur í sambandi við ýmsar
rannsóknir og dómskerfið og eins
verður þetta eitt af þeim málum
FRAMHALD Á SÍÐU 28
Skrautstofnanir góðærisins víki
Guðbjarti Hannessyni hefur verið hælt fyrir dugnað í störfum sínum sem formaður fjárlaganefndar. Skagamaðurinn hefur nú
tekið við heilbrigðis-, félags- og tryggingamálum í því sem um áramót verður langstærsta ráðuneyti landsins – ráðuneyti velferð-
armála. Fram undan er sársaukafullur niðurskurður. Stígur Helgason hitti Guðbjart í heilbrigðisráðuneytinu á öðrum starfsdegi.
BITNAR Á ÖLLUM „Það hefur verið alveg klár forgangur að reyna að verja þessa hópa fremur öðrum en það munu allir finna fyrir
þessu, því miður.“ FRÉTTABLAÐIÐ / PJETUR
Það þýðir
ekki að segja
að þjónustan
verði að vera
til staðar ef
við ráðum
ekki við að
borga hana.