Fréttablaðið - 22.01.2011, Blaðsíða 24

24 22. janúar 2011 LAUGARDAGUR
S
taðgöngumæðrun er það
umræðuefni sem hefur
verið hvað mest áberandi
á því ári sem er nýgeng-
ið í garð. Umræðan hófst
nú í desember þegar mál
hjónanna Helgu Sveinsdóttur og
Einars Þórs Færseth, sem nýttu sér
þjónustu staðgöngumóður á Indlandi
til þess að ganga með barn fyrir sig,
rataði í fjölmiðla. Barnið, sem hefur
fengið nafnið Jóel Færseth Einars-
son, fæddist í nóvember á Indlandi
og var veittur íslenskur ríkisborgara-
réttur á Alþingi fyrir jól. Jóel hefur
þó ekki fengið íslenskt vegabréf til
þess að komast til landsins. Ástæð-
urnar eru þær að ekki er hægt að
staðfesta með íslenskum lögum að
staðgöngumóðirin fari ekki með for-
ræði yfir barninu.
Staðgöngumæðrun á Íslandi
Staðgöngumæðrun er ólögleg á
Íslandi eins og á Norðurlöndunum.
Íslensku hjónin, Helga og Einar,
greiddu indversku staðgöngu-
móðurinni, Rekhu Rohidas Dham-
ne, 27 ára tveggja barna móður,
300 þúsund íslenskar krónur fyrir
að ganga með barnið fyrir sig. Sá
kostnaður nam um tíu prósentum
af heildarútgjöldum hjónanna fyrir
allan kostnað við tæknifrjóvgun-
ina, fæðinguna og annan læknis-
kostnað.
Þingsályktunartillaga var lögð
fram á Alþingi í vikunni, þar sem
lagt er til að sett séu lög hér á landi
sem leyfa staðgöngumæðrun í vel-
gjörðarskyni. Umræður í mála-
flokknum á þingi hafa verið nokk-
uð áberandi á síðustu dögum, og
var það ekki fyrr en nýlega sem
skýrsla starfshóps um staðgöngu-
mæðrun frá árinu 2009, leit á ný
dagsins ljós.
Ekki tímabært að svo stöddu
Guðlaugur Þór Þórðarson, þáver-
andi heilbrigðisráðherra, setti á
fót starfshóp í janúar árið 2009,
til þess að skoða siðfræðileg, lög-
fræðileg og læknisfræðileg álita-
efni varðandi staðgöngumæðr-
un hér á landi. Hópur inn komst að
þeirri niðurstöðu að ekki væri tíma-
bært að svo stöddu að heimila stað-
göngumæðrun á Íslandi, af hinum
ýmsu ástæðum, meðal annars vegna
þess að undirbúningur löggjafar
myndi líklega fela í sér talsverðan
kostnað og við þær erfiðu efnahags-
aðstæður sem ríktu væri sennilega
annað í heilbrigðisþjónustunni sem
gengi fyrir. Einnig taldi hópurinn að
mörgum siðferðislegum spurning-
um væri enn ósvarað hvað varðaði
staðgöngumæðrun og rík áhersla
var lögð á að almenn sátt myndi
ríkja um málið. Hópurinn mæltist
til þess að íslensk stjórnvöld fylgd-
ust með þróun mála á Norðurlöndun-
um og æskilegt væri að eiga samleið
með þeim um hvort, hvenær og með
hvaða takmörkunum staðgöngu-
mæðrun yrði leyfð hér á landi.
Guðríður Þorsteinsdóttir, skrif-
stofustjóri í velferðarráðuneytinu
og formaður vinnuhópsins, segir
að þó að niðurstöðurnar hafi verið
á þá leið að lagst var gegn lögleið-
ingu á staðgöngumæðrun á þeim
tíma, hafi hópurinn þó hvatt til
samfélagslegrar umræðu og að það
yrði hugað vandlega að hagsmunum
allra aðila sem að málinu koma.
„Þeir aðilar eru náttúrlega mjög
margir,“ segir Guðríður. „Þetta er
ekki einungis spurning um að leyfa
staðgöngumæðrun eða leyfa hana
ekki. Það eru ennþá ótal spurning-
ar sem þarf að svara.“
Guðríður bendir þar á að það
þurfi að liggja skýrt fyrir hvaða
hópar eigi að geta nýtt sér stað-
göngumæðrun.
„Það virðist ríkja almennt sam-
komulag um að það eigi einungis að
leyfa staðgöngumæðrun í velgjörð-
arskyni. En samt sem áður þykir
væntanlega eðlilegt að það sé greitt
fyrir útlagðan kostnað, vinnutap og
annað slíkt. Þá verður alltaf erfitt
að draga mörkin.“
Erfitt að taka mið af öðrum löndum
Staðgöngumæðrun er leyfð í vel-
gjörðarskyni í Bretlandi og Hol-
landi. Engin löggjöf er til um stað-
göngumæðrun í Belgíu og í sumum
ríkjum Bandaríkjanna er hún leyfð
í velgjörðarskyni. Í Úkraínu er
heimilt að kaupa sér þjónustu stað-
göngumóður sem myndi þá hagnast
á því að ganga með barnið, sem og á
Indlandi og í Ísrael.
„Það er í raun ekki til nein löggjöf
sem við getum tekið mið af og notað
hér á landi. Það eru of fá fordæmi
fyrir því sem við getum tekið mið
af,“ segir Guðríður. Í tilviki íslensku
hjónanna sem eru enn á Indlandi er
um að ræða staðgöngumæðrun í
hagnaðarskyni, en ekki í velgjörð-
arskyni eins og er í umræðunni hér
á landi. „Auðvitað hefur fólk samúð
með þessari fjölskyldu. En ef lög-
gjöf um staðgöngumæðrun verður
undirbúin á Íslandi verður það að
vera á öðrum forsendum.“
Á þeim tíma sem starfshópurinn
vann skýrsluna var ekki talið tíma-
bært að leyfa staðgöngumæðrun,
eins og fram hefur komið. En Guð-
ríður segir að ef ske kynni að frum-
varp til laga yrði lagt fram á þingi,
myndi eflaust vera litið til þeirra
landa þar sem staðgöngumæðrun
er leyfð.
Mörgum spurningum er enn
ósvarað um þennan umdeilda mála-
flokk. Staðgöngumæðrun er álitið
alvarlegt vandamál í mörgum ríkj-
um heimsins og hefur verið líkt við
blöndu af mansali og vændi. Man-
sal í þeim skilningi að foreldrar
eru að vissu leyti að kaupa sér
barn, og vændi í þeim skilningi að
staðgöngumóðirin selur aðgang að
líkama sínum. En þótt misjafnar
skoðanir séu á lofti í sam félaginu
um staðgöngumæðrun og hvort
eigi að leyfa hana hér á landi, er
nauðsyn legt að skoða allar mögu-
legar hliðar á þessu flókna atriði
er varðar mannréttindi á afar
mörgum sviðum.
S tjórn Tilveru, sam-taka um ófrjósemi,
er hlynnt staðgöngu-
mæðrun í góðgerðar-
skyni, það er ekki gegn
greiðslu, að því gefnu
að skýr og skynsam-
legur lagarammi verði
settur um framkvæmd
staðgöngumæðrunar.
Að vera barnlaus gegn
vilja sínum er erfitt
tilfinningalega og oft
mikið álag sem fylgir
því, hvort sem um par
eða einstakling er að
ræða. Staðgöngumæðr-
un er ein möguleg lausn
fyrir fólk sem ekki getur eignast börn samkvæmt hefðbundnum leið-
um. Vert er að taka fram að ekki hefur verið gerð skoðanakönnun
meðal félagsmanna Tilveru um þeirra skoðun á staðgöngumæðrun.
Auðvitað hefur fólk samúð með
þessari fjölskyldu. En ef löggjöf
um staðgöngumæðrun verður
undirbúin á Íslandi verður það að vera á
öðrum forsendum.
Er staðgöngu-
mæðrun réttmæt?
MÓÐIR OG BARN Mikill meirihluti Íslendinga er
fylgjandi lögleiðingu á staðgöngumæðrun.
Með staðgöngumæðrun er átt við þegar tæknifrjóvgun er fram-kvæmd á konu sem hyggst ganga með barn fyrir aðra konu
og láta það af hendi til hennar strax eftir fæðingu. Við staðgöngu-
mæðrun er fósturvísum með kynfrumum parsins sem ætlar að fá
barnið að fæðingu lokinni ýmist komið fyrir í staðgöngumóður eða
staðgöngumóðirin leggur til eigin eggfrumu en sæðisfrumur koma
frá eiginmanni/sambýlismanni konunnar sem eiga að fá barnið eftir
fæðingu. Margvísleg siðfræðileg álitamál koma upp við staðgöngu-
mæðrun. Aðalálitaefnið er móðerni barnsins, einkum í þeim tilvik-
um þegar fósturvísum með kynfrumum parsins sem fá á barnið
eftir fæðingu er komið fyrir í staðgöngumóðurinni. Í meginreglum
sérfræðinganefndar Evrópuráðsins um tæknifrjóvgun er gert ráð
fyrir að kona sem fæðir barn skuli ætíð teljast móðir þess, án tillits
til uppruna eggfrumnanna. Rétt þykir að leggja til að staðgöngu-
mæðrun verði óheimil.“ Heimild: Alþingi - Þskj. 184, 120. lþ, 154. mál.
■ HVAÐ ER STAÐGÖNGUMÆÐRUN?
Reynir Tómas Geirsson, prófessor og yfirlæknir á kvennasviði Landspítalans, segir Helgu og
Einar sennilega ekki fyrstu íslensku hjónin sem
hafi nýtt sér staðgöngumæðrun sem úrræði til að
eignast barn. Reynir Tómas er verndari Staðgöngu
– stuðningsfélags staðgöngumæðrunar á Íslandi.
Um 40 manns eru skráðir í félagið.
„Það eru til hjón hér á landi sem hafa nýtt sér
aðstoð staðgöngumóður. Og það hefur sennilega
alltaf verið svo að konur hafi gengið með börn fyrir
ættingja sína. Ég veit um dæmi þess að það hafi
gerst á nýliðnum áratugum hér á Íslandi, þó að slík
tilvik séu afar fátíð,“ segir Reynir Tómas. Hann segir að tilvik þar sem
kona geti ekki gengið með börn sjálf sökum galla í legi séu sjaldgæf
hér á landi. „Ef staðgöngumæðrun yrði að veruleika á Íslandi fyrir
þessar örfáu konur sem um er að ræða, þá erum við að tala um eina
konu á eins til tveggja ára fresti sem myndi nýta sér úrræðið.“
Reynir Tómas telur að aldrei myndi koma annað til greina en að
leyfa staðgöngumæðrun í landinu einungis í velgjörðarskyni. „Sam-
félagið þarf að setja þrönga ramma í kringum málið til að byrja með.
Svo getur auðvitað verið, í ljósi reynslunnar, að sá rammi breytist. En
það verður tíminn að leiða í ljós.“
Reynir Tómas segir allt benda til þess að undirbúningur fyrir
leg ígræðslur í konur frá leggjafa sé við það að verða að veruleika
á Norður löndunum. „Það verður sennilega gerð tilraun á þessu ári
og það er ekki ólíklegt að það verði valkostur líka.“ Hann segir að ef
slíkar aðgerðir takist, þá munu margar af þeim konum sem hafa ekki
fæðst með eða hafa misst leg, geta farið í legígræðslu í stað þess að
fá staðgöngumóður. „Þá yrði úrræðið minna notað. En samt breytir
það ekki því að með því að heimila staðgöngumæðrun í völdum tilvik-
um væri verið að hjálpa fáeinum meðborgum okkar að eignast barn
með eigin kynfrumum, eins og flest okkar langar til að geta gert, og
við myndum spara á því fé og erfiðar aðstæður, eins og þær sem nú
hafa verið til umræðu vegna hjónanna sem fóru til Indlands,“ segir
Reynir Tómas.
■ FÁAR KONUR MYNDU NÝTA SÉR ÚRRÆÐIÐ
DR. REYNIR TÓMAS
GEIRSSON
■ SKÝR LAGARAMMI ER NAUÐSYNLEGUR
23,6%15,3%
61,2%
Já, án skilyrða Já, en ekki í hagnaðar-
skyni heldur eingöngu sem velgjörð Nei
Staðgöngumæðrun
Spurt var: Á að leyfa staðgöngumæðrun
á Íslandi?
Könnun Fréttablaðsins 19. janúar 2011
Einn af umdeildustu málaflokkum íslenskrar sam-
félags umræðu í dag er hvort beri að leyfa staðgöngu-
mæðrun hér á landi. Starfshópur komst að þeirri
niðurstöðu að slíkt væri ekki tímabært en mikill
meirihluti landsmanna vill láta lögleiða hana, ásamt
fjölda þingmanna. Sunna Valgerðardóttir og Brjánn
Jónasson skoðuðu fleiri hliðar þessa umdeilda máls.
Mikill meirihluti landsmanna, um 85 prósent, vill leyfa staðgöngumæðrun hér
á landi, samkvæmt nýrri könnun Fréttablaðsins. Þrír af hverjum fjórum sem
vilja leyfa staðgöngumæðrun vilja ekki að hún verði heimiluð í hagnaðarskyni
heldur aðeins sem velgjörð.
Alls sögðust 23,6 prósent þeirra sem afstöðu tóku vilja leyfa staðgöngu-
mæðrun án skilyrða. Um 61,2 prósent vilja leyfa staðgöngumæðrun, en
aðeins sem velgjörð. Alls vilja 15,3 prósent ekki heimila staðgöngumæðrun.
Heldur fleiri konur vilja leyfa staðgöngumæðrun en karlar. Alls vildu 23,8
prósent kvenna leyfa hana án skilyrða og 63,4 prósent sem velgjörð. Um 23,3
prósent karla vildu leyfa staðgöngumæðrun án skilyrða og 58,8 prósent sem
velgjörð.
Lítill munur er á stuðningi við að heimila staðgöngumæðrun eftir því hvaða
flokk fólk segist myndu kjósa ef gengið yrði til kosninga nú. Þó vilja heldur
færri stuðningsmenn Vinstri grænna heimila staðgöngumæðrun en stuðnings-
menn annarra flokka.
Umtalsvert fleiri í aldurshópnum 18 til 49 ára vilja heimila staðgöngu-
mæðrun en þeir sem eldri eru. Alls vilja 89,3 prósent yngri hópsins heimila
staðgöngumæðrun en 77,9 prósent fólks 50 ára og eldra.
Hringt var í 800 manns miðvikudaginn 19. janúar. Þátttakendur voru valdir
með slembiúrtaki úr þjóðskrá. Svarendur skiptust jafnt eftir kyni, og hlutfalls-
lega eftir búsetu og aldri. Spurt var: Á að leyfa staðgöngumæðrun á Íslandi?
Alls tóku 88,5 prósent afstöðu.
FLESTIR VILJA EINGÖNGU LEYFA STAÐGÖNGUMÆÐRUN SEM VELGJÖRÐ
M
YN
D
/ VIVID
IM
A
G
ES