19. júní - 19.06.1984, Síða 66

Tæknibyltingin
Áhrif tölvuvæðingarinnar á líf
manna er eitt þeirra umræðuefna sem
hæst ber um þessar mundir. Allflestir
eru þeirrar skoðunar að sú tæknibylt-
ing, sem nú hefur staðið lengi yfir og
oftast er kennd við tölvur, muni hafa
mikil áhrif á líf almennings á næstu
árum, eins og hún hefur reyndar gert að
undanförnu. Þær spurningar sem
vakna eru oftast hvort tæknibreyting-
arnar muni leiða af sér atvinnuleysi og
meiri misskiptingu tekna og tækifæra
en áður eða hvort afleiðingarnar verði
fremur styttri vinnutími og meiri frí-
stundir án þess að afkoma skerðist, þ.e.
að tæknin verði sama allsherjar hjálpar-
tækið öllum til handa og rafmagnið er
nú fyrir löngu orðið.
E.t.v. er ástæða til bjartsýni. Þetta er
jú ekki fyrsta tæknibylting mannkyns-
sögunnar og hinar hafa ekki gert út af
við samfélögin. En óneitanlega hafa
tæknibyltingar komið harkalega niður
á miklum fjölda manna um stundar-
sakir, þótt hingað til hafi, þegar til
lengdar lét, skapast fleiri störf og nýjar
starfsgreinr og þannig komist á jafn-
vægi á nýjan leik.
Þeir svartsýnu benda á að einfaldur
útreikningur á nýjum störfum og horfn-
um störfum sé ekki einhlítur. Þar
kemur einnig til hvernig flytja eigi
verkafólk milli starfsgreina og svæða.
Einnig er bent á að þótt tölvutæknin
hafi í för með sér nokkuð af nýjum
störfum þar sem krafist er æðri mennt-
unar, leiði hún jafnframt til minni
krafna og starfsþjálfunar í ýmsum
vanastörfum. Þannig myndist fámenn
tæknimenntuð yfirstétt og fjölmenn
stétt ómenntaðs verkalýðs.
í þjónustugreinum gætir áhrifanna
einna mest um þessar mundir og því er
einnig spáð í nánustu framtíð. Um
51,9% vinnufærra íslendinga stunduðu
þjónustustörf af einhverju tagi árið
1980. Talið er að þessi grein hafi, vegna
gífurlegs vaxtarhraða á þessari öld,
tekið við nýju vinnuafli frá öðrum
greinum og þess vegna hafi verið komið
í veg fyrir atvinnuleysið að mestu.
Eitt aðaleinkenni vinnumarkaðarins
í öllum iðnvæddum löndum er kyn-
greining starfa. Karlar og konur skipt-
ast að mestu leyti í aðskilda hópa og
samkeppni á milli þessara tveggja arma
vinnumarkaðarins er oft mjög lítil. Oft
er einnig talað um skiptingu vinnu-
markaðarins í hálauna- og láglauna-
svið. Það fer víst ekki framhjá neinum
í hvorum hópnum konur eru fjölmenn-
ari. Ef einhver er samt í vafa nægir að
minna á nýjustu kannanir hérlendis
sem sýna að laun kvenna á besta vinnu-
aldri eru sambærileg við unglingsstráka
og karla á ellilífeyrisaldri.
Því er haidið fast fram að það séu ein-
mitt störfin sem falla undir láglauna-
skilgreininguna sem fyrst verða fyrir
áhrifum tölvuvæðingarinnar. Það er
því fólkið sem vinnur þau störf sem
fyrst og fremst missir vinnu sína og það
hefur jafnframt minni möguleika til til-
færslu.
Ýmislegt bendir til þess að vöxtur
þjónustugreina sé að minnka hér og
þess er þegar farið að gæta í nálægum
Iöndum. Fjölmennustu þjónustugrein-
arnar eru ýmis skrifstofustörf, s.s.
trygginga- og bankastörf og þar eru
konur jafnframt fjölmennastar. Tölvu-
væðing í þessum störfum hefur valdið
því að þar hefur lítil sem engin fjölgun
orðið síðan 1974. Aðstoðarfram-
kvæmdastjóri Sjóvátryggingafélags
íslands sagði frá því í sjónvarpi í vetur
að störfum þar hefði fækkað á undan-
förnum árum úr tæplega 70 í 50. Það
væru nær eingöngu störf sem konur
höfðu gegnt sem lögðust niður.
Aætlað er að í framtíðinni muni
fimm sinnum fleiri tæki verða á
skrifstofum en nú, flest þeirra byggð á
tölvutækni. Þetta kemur til með að
auka afköst á skrifstofum til mikilla
muna, en framleiðni hefur verið lítil þar
í samanburði við önnur störf. Launa-
kostnaður á skrifstofum hefur verið allt
að 70-80% kostnaðar og því er hag-
kvæmt að draga úr kostnaði með því að
auka sjálfvirkni. Verð á tölvutækjum
fyrir skrifstofur hefur hins vegar lækkað
um 10% á ári og geta þeirra 10 þúsund
faldast á 15 árum.
Ráðstefna Alþjóðasambands versl-
unarmanna um tölvuvæðingu sem
haldin var nýlega, benti m.a. á að 8%
vöxtur sjálfvirkni á 10 ára tímabili
mundi gera 20-25% skrifstofufólks
óþarft. Um 5 milljónir af 17-18 mill-
jónum skrifstofufólks í Vestur-Evrópu
mundi þá missa atvinnuna. í skýrslu
Siemens „Office“ er áætlað að af 2,7
milljónum skrifstofustarfa í V-Þýska-
landi sé hægt að staðla 43% og gera 25-
30% sjálfvirk. Frönsk skýrsla (Nora)
spáir 30% atvinnusamdrætti hjá bönk-
um og tryggingafélögum á 10 árum og
áætlað er að 82 þúsund af 349 þúsund
vélriturum í Frakklandi muni missa
atvinnuna vegna tilkomu ritvinnslu-
tækjanna. í Bretlandi spá sérfræðingar
verkalýðssamtakanna 20% atvinnu-
leysi á þessu sviði upp úr 1990. í Dan-
mörku er reiknað með að á næstu árum
hverfi u.þ.b.75 þúsund skrifstofustörf.
Af öllu þessu má sjá að þróunin er
komin mjög langt. Hana verður ekki
hægt að stöðva og vonandi langar engan
að stöðva hana. En ef okkar eigin upp-
finningar og löngun til framþróunar á
að verða sjálfum okkur og börnum
okkar til þeirra hagsbóta sem við von-
umst eftir, verður að nota sömu
aðferðir og góðir stjórnendur fyrir-
tækja gera. Þ.e. spá um þróunina og
stofna til nýrra atvinnumöguleika og
endurmenntunar jafnhliða eða á undan
því að störf leggjast niður.
Það eru mörg störf í þjóðfélaginu
sem hafa ekki verið unnin, t.d. í heilsu-
gæslu, uppeldismálum, málefnum aldr-
aðra o.fl. Mikilvægt er að fólk leggi
fram vinnu, en geti ekki gengið um at-
vinnulaust og tekið bætur fyrir. At-
vinnuleysi eyðileggur einstaklinginn og
þar með þjóðfélagið allt. Því er nauð-
synlegt að skapa fólki viðfangsefni sem
það leysir í skiptum fyrir lífsviðurværi.
En mikilvægast er vitanlega að nota al-
mannafé til að styrkja stofnun nýrra
framleiðslufyrirtækja. Það skapar
þjóðartekjur. Þótt peningar virðist ekki
auðfengnir til þess, ber að hafa í huga
66