19. júní - 19.06.1984, Blaðsíða 79

Bókmenntir
Konur og stjómmál
EFTIR ESTHER GUÐMUNDSDÓTTUR
ÚTGEFANDl: JAFNRÉTTISRÁÐ 1983
Rit þetta á tilurð sína að þakka, eins og
höfundur lýsir í formála, því framtaki
kvenna „...að safna saman öllum þeim rann-
sóknum og upplýsingum sem fyrir lágu unt
stjórnmálaþátttöku kvenna á Norður-
löndum... “ og hefur að geyma afrakstur þess
að því er ísland varðar.
Svo sem sjá má er markið sett töluvert
hátt, en höfundur varar lesandann þó við
strax á næstu síðu þar sem hún greinir frá
þeirri afmörkun að í ritinu séu „í flestum til-
fellum aðeins tölur og töflur, sent lítið sent
ekkert mat hefur verið lagt á“. Ekki skal
dregið í efa að þessi afmörkun hafi verið
nauðsynleg, eins og aðbúnaði verksins var
háttað. Afleiðingin er sú, að höfundinum,
Esther Guðmundsdóttur, er sniðinn mjög
þröngur stakkur, hins nær ósýnilega skrá-
setjara, sem hún raunar ber með sóma, að
því er ég best fæ séð, þrátt fyrir að viðfangs-
efnið hefði gefið fullt tilefni til rækilegrar
fræðilegrar greiningar og skapandi íhlutunar
höfundar. Eg vil áður en nánar er vikið að
þessu riti, sem nú liggur fyrir, lýsa þeirri von
minni að Esther láti ekki staðar numið við
þennan áfanga, hún hefur lagt grunn að
stærra verki.
Bóklestur er eins konar samtal höfundar
og lesanda þar sem höfundurinn leggur til
umræðuefnið og leiðir samtalið. Gagnsemi
eða nautn lesandans af samtalinu veltur ann-
ars vegar á því í hve ríkum mæli höfundurinn
leggur fram umræðuvert efni og gefur af
sjálfum sér, og hins vegar á því í hve ríkum
mæli lesandinn getur mætt honum á miðri
leið. Bókin Konur og stjórnmál gerir harðar
kröfur til lesandans, jafnvel of harðar. Til
marks um það er að á þessum tæpu 130 blað-
síðum er að finna 40 töflur, sem segir þó ekki
alla sögu, vegna þess að þeim er öllum
þjappað saman á 50 blaðsíður um miðbik
bókarinnar (í kafla II—VII). í fyrsta kafl-
anum og síðustu þremur köflunum er engin
tafla. Þetta gefur bókinni ójafnt yfirbragð og
leiðir jafnframt til þess sums staðar, einkan-
lega í þeim kafla þar sem rætt er um hlut
kvenna í sveitarstjórnarmálum, að lesand-
inn fær á tilfinninguna að höfundurinn hafi
sleppt af honum hendinni, eða sé farinn úr
símanunt, svo prjónað sé við samlíkinguna,
sem gerð var hér að ofan. Margir lesendur
eru svo áhugasamir og vel að sér að þeim nýt-
ist töflusafnið til sjálfstæðra ályktana og fyrir
þá mun það reynast mjög gagnleg saman-
tekt. Ég óttast þó að hinir reynist fleiri, sem
gefast upp við að hagnýta sér þetta efni í
þeim mæli, sem vert væri.
Með ofansagt í huga virðist mér sem þessi
bók muni koma að bestum notum sem eins
konar handbók fyrir þá sem þurfa að hyggja
að jafnréttismálum í daglegu starfi sínu. Sér-
staklega getur hún komið að notum við
kennslu, þ.e. sem bakgrunnsefni og upp-
flettirit fyrir kennara, og nokkur eintök af
henni ættu að vera til á hverju einasta skóla-
bókasafni og almenningsbókasafni. Innan
þeirra marka, sem höfundur hefur sett sér,
hefur bókin að geyma mjög mikilsverðan
fróðleik, nákvæman og tæmandi og svo
ferskan, sem verða má. Tölur, t.d. um kosn-
ingar, ná alveg fram á mitt síðasta ár, eða um
það bil til þess tíma að gengið var frá bók-
inni. í fyrsta kafla er rakin í stuttu en ljósu
máli söguleg þróun kosningaréttar og kjör-
gengis íslenskra kvenna. Þrír næstu kaflar
Estlicr Guðmundsdóttir.
fjalla um kosningar, þ.e. forsetakjör, og
kosningar til Alþingis og sveitarstjórna. Á
eftir þeim fylgja aðrif þrír kaflar, sem fjalla
um hlut kvenna í stjórnmálaflokkum, stjórn-
arráði og í nefndum á vegum ríkis- og félaga-
samtaka. Þessir sex kaflar hafa að geyma
mjög mikilsverðan fróðleik, eins og áður
greinir, en fyrirferð töfluefnis er slík að texta
er sums staðar rutt með öllu úr vegi. Fyrir
vikið verða þeir mjög óaðgengilegir fyrir les-
andann. Þá taka við tveir kaflar, annar um
kvennaár Sameinuðu þjóðanna, en hinn um
kvennahreyfingar. Sá kafli þótti mér bæði
fróðlegur aflestrar og skemmtilegur, enda
lætur höfundur meira til sín taka þar en víð-
ast annars staðar í bókinni, einkum þar sem
vikið er að atburðum áranna eftir 1970.
Greiningin á atburðarásinni virðist mér yfir-
veguð og sanngjörn, að svo miklu leyti sem
ég get dæmt þar um. Estherskrifar látlausan
og skýran texta, sem nýtur sín vel í þessum
kafla.
Lokakafli bókarinnar, sem er saminn af
Bergþóru Sigmundsdóttur, fjallar um jafn-
réttisumræðu á Alþingi á lýðveldistímanum.
Þetta er fróðlegt yfirlit og kennir þar margra
grasa. Mætti rita langt mál um þær hugrenn-
ingar, sem vakna við að skoða öll þau blóm
þannig í einum vendi.
Svo sem sjá má þykir mér það helst að-
finnsluvert við bókina að yfirgripsmiklar
töflur bera texta víða algerlega ofurliði.
Þetta á þó aðeins við um hluta bókarinnar og
höfundur gerir einnig fulla grein fyrir ástæð-
um þessa annmarka í upphafi hennar.
Einnig er rétt að ítreka að töflurnar hafa
mjög mikið sjálfstætt gildi og geta, svo sem
áður er að vikið nýst þeim, sem hafa nauð-
synlegar forsendur til að vinna úr þeim. Þær
duga þó til þeirra hluta því aðeins að les-
andinn geti treyst fyllilega þeim tölum, sem
þar er að finna. Vonandi skortir ekki mikið
þar á, en varðandi eina töfluna, nánar til-
tekið töflu 5, bls. 24, hefur Ólafur Þ. Harðar-
son, lektor, bent mér á í samtali að lands-
kjörna þingmenn virðist vanta þar á heildar-
fjölda þingmanna frá 1916 til 1933. Þetta er
þeim mun óeðlilegra sem konur á þingi á
þessum árum eru einmitt landskjörnar.
Aðeins eru tvö línurit í bókinni, bæði með
samanburði milli Norðurlanda. Vissulega
hefði það haft umtalsverðan aukakostnað í
för með sér að fjölga þessum línuritum, en
það hefði þó verið tiltölulega fljótleg aðferð
til að gera sumar stórar töflur aðgengilegri
fyrir almenna lesendur. Vil ég nefna sem
dæmi töflu 4 bls. 23.
Ótal spurningar vakna þegar litið er á
hlutfall kvenna á þingi, í stjórnmálaflokkum
og í stjórnum flokkanna (bls. 52-55). Þarna
hefði túlkun af hálfu höfundar verið vel
þegin. Á bls. 63-64 er annað dæmi urn
ónotað tækifæri til slíkrar túlkunar. Þar
kemur fram að hlutfall kvenna í stjórnum
samtaka launþega er nær undantekningar-
laust lægra en hlutfall þeirra sem félags-
manna og munurinn víða hrikalegur. Á
þessu er þó sú undantekning að í samtökum
háskólamanna BHM, snýst þetta algerlega
við, konur eru hlutfallslega fjölmennari á
forystuvettvangi en meðal félagsmanna.
Enn má nefna spurninguna um hið mikla
fylgi kvennaframboða hér á landi síðustu
árin borið saman við önnur lönd í nágrenni
okkar. Þetta eru aðeins dæmi um fjölmargar
spurningar sem lesandinn fær að glíma við
hjálparlaust. Vissulega er mest um vert að
vekja þessar spurningar og vil ég ekki á
nokkurn hátt vanþakka það. Hins vegar
neita ég því ekki að ég hlakka til þess að fá
að lesa árangurinn af áframhaldandi glímu
Estherar Guðmundsdóttur við þær.
Allur frágangur bókarinnar Konur og
stjórnmál er látlaus og í flestu vandaður.
Einkum er vert að geta prýðilegrar heimilda-
skrár. Prentvillur fann ég fáar og enga, sem
torveldaði skilning.
79