19. júní - 19.06.1984, Síða 80

Bókmenntir
Sögur um mig og þig
Vigdís Grímsdóttir:
TÍU MYNDIR ÚR LÍFI ÞÍNU
sögur um þykjustuleik og alvörudrauma.
Útgefandi: Svart á hvítu og í samvinnu viö
Metra.
Rcykjavík 1983. 91 bls.
Smásagnasafn Vigdísar Grímsdóttur, sem
út kom fyrir jólin síðustu, hefur fengið sér-
lega góðar viðtökur lesenda og afbragðs
dóma gagnrýnenda dagblaðanna og ekki að
ástæðulausu.
Þessi fyrsta bók höfundar ber engan byrj-
endabrag en er skrifuð af listfengi og ögun.
Sögurnar tíu eru tengdar með stuttum
ljóðum eða Ijóðabrotum í stað fyrirsagna.
Eitt þeirra er svona og fer fyrir sögu af sjálfs-
morðshugleiðingu:
Ég sé þau
flaksast í vindinum
lökin
þjóta alein
að húsabaki
alein að húsabaki
• eins og orð þín
vina mín (39)
Allar fjalla sögurnar um konur, konur á
ýmsum aldri, konur af ólíkri þjóðfélagsstétt
og í margvíslegum kringumstæðum.
Sögurnar eru afar hógværar, stundum hlé-
drægar, í annan tíma ógnþrungnar, en alltaf
persónulegar og næmar. Og viðkvæmar eru
þær án væmni, eru fremur á verði gagnvart
ofhlæði tilfinninganna, tilbúnar að lokast
eins og skel ef einhver ætlar að stinga í rós-
rautt hjartakjötið.
Sögurnar fjalla með ýmsum tilbrigðum um
líf konunnar og drauminn, sem gerir lífið
bærilegt. Höfundur notar draumaheiminn
við hlið vökuheimsins eins og hann sé jafn-
vígur og sýnir okkur raunveruleg dæmi þess
að svo sé. Draumurinn læknar hvort sem
hann rætist eða ekki. Dagdraumar líka.
í inngangi sagnanna talar konan við elsk-
hugann eða Iesandann. Höfundur notar þar,
eins og í sjálfum sögunum, ofurraunsæi í lýs-
ingum, fléttar inn forn minni ævintýra,
Rauðhettu, nornina, draumfarir og ástar-
leiki og samruna blóðsins í orðsins fyllstu
merkingu. Kaflanum lýkur á orðunum: „Ég
fel mig á bak við þig og innan í þér.“ (Gæti
veri lýsing á KONUNNI frá upphafi í sam-
skiptum sínum við MANNINN). „Lestu
lengur." (6) segir þar og er það áskorun til
lesanda, mannsins, elskhugans, kvalarans
eða hvaða myndar sem hann nú velur sér.
Að sögunum loknum er spurt: „En hver er
ég?“ Þessu leitast höfundur við að svara
undanbragðalaust í sjálfum sögunum.
í hverri sögu tekst skáldkonan á við
næstum óbærilega þraut sögupersónunnar.
Það er til dæmis skelfing telpunnar í fyrstu
sögunni. Foreldrar hennar eru skilin og hún
er hjá móður sinni, sem þarf að vinna utan
heimilis og auðvitað þvæla telpunni með sér
Vigdís Grímsdóttir.
á morgnana í gæslu, hvernig sem viðrar.
Telpan vætir rúmið á hverri nóttu, þó hún
ætti að vera vaxin upp úr því, og á lesandinn
auðvelt með að tengja það atferli óttanum í
hug telpunnar sem m.a. birtist í draumum
hennar um að mamma hennar liggi dáin í
þröngum „blómakassa". í niðurlagi sög-
unnar rætist ósk telpunnar í draumi: foreldr-
arnir eru ástfangin og sameinuð á ný.
Ræður fólk lífi sínu sjálft? Eða er það þol-
andi umhverfis og aðstæðna? Um þetta er
fjallað í nokkrum sagnanna, m.a. þeirri um
„hávöxnu konuna, grönnu og útlimalöngu"
sem átti sér einskis vant og var fullkomlega
ánægð en sagði þó við sjálfa sig með nokkru
stolti: „...hefði ég ekki gifst Páli fyrír 20
árumhefðiégorðiðskáldkona". (20). Hérer
hárfín skilgreining og fordómalaus á yfir-
stéttarkonunni, em margir kvenrithöfundar
nota óspart til að skopast að.
í sögunni, sem hefst á bls. 63 á Ijóðabrotinu:
Elskan
visin lilja
í jakkavasa
karlsins í kassanum.
segir frá konunni, sem skrifar karlmann-
inum, vini sínum, bréf og sendir honum það
sem hún hefur verið að semja og biður hann
um álit á skrifunum: „Ég veit líka að þú sem
hefur svo fastmótaðar skoðanir og óbrjálaða
sannfæringu hugsar með þér að þetta sé enn
einn vællinn frá enn einni konunni sem haldi
að hafi hún bara nægan tíma, þá geti hún gert
næstum hvað sem er.“ (66). Þetta er flott
saga um aðstöðuleysið margumtalað, þegar
„sérherbergið" vantar. Sagan er þannig upp-
byggð að hún orkar sterkt til mótvægis við
sífur hins tímahrakta og býr yfir mikilli innri
spennu.
Höfundur bregöur margs konar ljósi á
þykjustuleikinn, þetta aldagamla ráð til að
Iifa af. í einni sögunni er það gömul kona,
ekkja með allan heimsins tíma, sem byrjar
að undirbúa komu sonar síns á mánudegi
hafi hann sagst ætla að koma næsta sunnu-
dag. Hún talar hljóðlaust við ungan mann
sem hímir reykjandi handan götunnar og
gónir upp í gluggann til hennar, að hún
heldur. Sagan hefst á þessu ljóðkorni:
Ég lét sem það sé Ijóð
í vasa mínum
Uggur og hræðsla eru aldrei fjarverandi í
mannlífinu. Ekki heldur í þessum sögum.
Óttinn er næstum áþreifanlegur í sögunni
um drykkfelldu konuna, sem vanmáttug og
niðurlægð mátti þola nauðgun og barsmíð
frá hendi ofstopafulls eiginmanns.
En samskipti manna eru ekki alltaf óþol-
andi. Jafnvel hið illa getur að einhverju leyti
verið gott. Sagan um stúlkuna sjö ára, hugar-
heim hennar og samlíf með fjölskyldu sinni
og þá sérstaklega föður sfnum, er sterk saga
og látlaus um ást föður og dóttur.
Sögur Vigdísar eru einstaklega þrungnar
tilfinningu frásegjenda, kvennanna - ungra
og gamalla - sem taka örlögum sínum á mis-
munandi hátt: „Ég rugga mér fram og aftur í
stólnum og finn glöggt til valds míns og
styrkleika." segir bankastýran í sögunni á
bls. 79. Þetta er frábær saga um tvær konur,
bankastýruna og þvottakonuna, sem báðar
sitja og standa í skugga valdsins og eru
hræddar við að missa vinnuna, og þar með
öryggið. Hræðslan gerir menn vonda. Þær
eiga margt sameiginlegt, húsbóndinn og
þrællinn.
I annarri sögu segir konan: „Þegar mér
líður veruleg illa fer ég inn á baðherbergi og
loka að mér.“ (73); Þriðja „Það gagnar ekk-
ert að drepa sig - segi ég lágt, set bómull í
sárið og þurrka blóðið af speglinum. Þegar
ég hef gljáfægt hann og pússað stend ég lengi
kyrr og horfi á sjálfa mig. Ég rek tunguna
framan í spegilinn og gretti mig.“ (45).
Hin fjórða: „Þú mátt ekki halda að ég hafi
verið óhamingjusöm. Þvert á móti. Við
höfðum alla tfð nóg fyrir okkur að leggja."
(28).
Þessar sögur um þykjustuleiki og alvöru-
drauma eru einstaklega áleitnar hugmynda-
ríkar og fjölbreyttar, þar sem höfundurinn
geymir sig á bak við hinar ólíkustu persónur
og bregður víða upp stækkuðum myndum
eins og ofurraunsæjunt sem vekja allt að því
ofboð manns eins og kíkt sé í smásjá. En
engu er þar ofaukið, því allt er ekta - þótt
skáldskapur sé - og uppfullt af þessu óskil-
greinanlega einhverju sem ljómar af allri
góðri list.
80