19. júní - 19.06.2002, Blaðsíða 30

Tálkvendi í kvikmyndum
birtingarmynd nútímakvenna?
Eftir. Sigríði Heiðu Kristjánsdóttur bókmenntafræðing
Sjálfstæða og kynferðislega konan hefur lengi
verið álitin ógn í Hollywood kvikmyndum. Birting-
armynd hennar náði þó hátindinum á fimmta ára-
tugnum með tilkomu svokallaðra film noir mynda,
sem eru upphaflega undirgrein bófa- og spennu-
mynda og þekkjast oft af drungalegu umhverfi
frekar en sem sérstök kvikmyndagrein. Mynd-
irnar endurspegla m.a. þær breyttu þjóðfélagsað-
stæður í Bandaríkjunum sem urðu í kjölfar Seinni
heimsstyrjaldarinnar þegar hætt var að hvetja
konur til að sækja út á vinnumarkaðinn vegna
heimkomu karla úr stríðinu. Það reyndist ekki
vera hægt að snúa þróuninni við, þær voru búnar
að kynnast fjárhagslegu sjálfstæði og því tók ekki
sama Ijúfa, undirgefna stúlkan á móti ástmanni
sínum við lok stríðs heldur sjálfstæð framakona.
Mörgum körlum þótti breytt hlutverk kvenna ógn-
un og töldu sig hafa glatað sínu gamla hlutverki
sem eina fyrirvinna heimilisins. Birtingarmynd
þessara sjálfstæðu kvenna er svokölluð „femme
fatale“ eða tálkvendi í film noir myndum.
Vopnaðar og kynferðislega árásagjarnar
Sem kvikmyndatákn er tálkvendið þekkt fyrir afar
eggjandi framkomu, það er fallegt, kynþokkafullt
og með líkama sem enginn karlmaður með réttu
ráði getur staðist. Tálkvendið sést ekki innan í
kvikmyndaramma nema að vera annað hvort með
sígarettu í munninum, byssu í hendinni eða karl-
mann fastan við varirnar. Þröngur eða efnislítill
klæðnaður undirstrikar líkama hennar og kynferð-
islegt aðdráttarafl. (film noir táknar tálkvendið þá
ógn sem fjölskyldunni, undirstöðu bandarísks
samfélags, stendur af sjálfstæði hinnar vinnandi
konu. Konan hefur sjálf engan áhuga á að stofna
til fjölskyldu heldur tælir hún menn frá fjölskyldum
sínum oftast með það í huga að komast yfir pen-
inga þeirra. En til þess að ná peningunum verður
hún að losa sig við manngreyin - drepa þá. Hún
notar fagran líkama sinn og kynþokka hikstarlaust
til að ginna menn til sín og sannfæra þá um sann-
leikann með svikulum orðum.
Tálkvendið er eins og könguló sem festir karl-
ana í vefi sínum, því fylgi þeir ráðum hennar flækja
þeir sig í svikavef og láta þá oftast lífið. Deyi karl-
hetjan ekki kostar ráóabruggið tálkvendið sjálft
lífið, með því skapast aftur jafnvægi í söguheimi
myndarinnar og karlinn getur snúið heim til fjöl-
skyldu sinnar. Tálkvendið flokkast því oftast sem
illmenni, sem sést best af því hve oft hún er í slag-
togi við óamerísk öfl eins og t.d. kommúnistum.
Hún er ófreskja sem tætir í sig bandarískt samfé-
lag og því er nauðsynlegt að útrýma henni í
myndunum til að fjölskyldan haldi velli. Samúð á-
horfenda var því ávallt með karlhetjunni sem
tálkvendið afvegaleiddi upp í rekkju sína og svipt-
ir þar með fjölskyldunni og jafnvel aleigunni.
Þótt samúð áhorfenda hafi ekki legið hjá tál-
kvendum þá voru hlutverk þeirra afar eftirsótt
meðal margra frægustu leikkvenna á fimmta ára-
tugnum í Hollywood. Ástæðan kann að vera sú
að það er áhugaverðara og meira krefjandi að
leika illmenni heldur en t.d. óvirka eiginkonu eða
kærustu karlhetjunnar, sem áttu ekki að gera ann-
að en vera stoð og stytta hans. Frægustu femme
fatale leikkonurnar voru Joan Crawford fyrir túlk-
un sína á Mildred Pierce í samnefndri mynd, sem
fjallar um „passífa" eiginkonu sem dag einn stofn-
ar eigið fyrirtæki, yfirgefur eiginmann sinn og öðl-
ast þar með sjálfstæði. Og svo er það leikkonan
Barbara Stanwyck lék oftast femme fatale allra
leikkvenna og hún hlaut því hið skemmtilega
viðurnefni „Barbara the Butcher", því um leið
og hún birtist á skjánum var ekki langt í að
blóðið færi að flæða. Double Indemnity (Billy
Wilder, 1944)