19. júní - 19.06.2002, Side 64

Kvenréttindafélag
Islands 95 ára
Eftir: Erlu Huld Halldórsdóttur
Kvenréttindafélag íslands var stofnað af 15 konum á heimili Bríetar Bjarnhéðinsdóttur að Þingholts-
stræti 18 í Reykjavík hinn 27. janúar 1907. Félagið fagnar því 95 ára starfsafmæli á þessu ári.
Helstu markmið Kvenréttindafélags íslands voru
að vinna að því að konur fengju full stjórnmálaleg
réttindi og að þær nytu sömu réttinda og karlar til
menntunar og embætta.
Þegar Kvenréttindafélagið var stofnað voru rétt-
indi kvenna af skornum skammti. Lítill hópur
kvenna hafði takmarkaðan kosningarétt og kjör-
gengi til sveitarstjórna en réttur til þátttöku í Al-
þingiskosningum var enn víðsfjarri. Konur höfðu
um þriggja ára skeið haft óheftan aðgang aó
Lærða skólanum (Menntaskólanum í Reykjavík) og
aðeins voru sjö ár frá því sett höfðu verið lög um
réttindi giftra kvenna, en allt til ársins 1900 voru
þær ósjálfráða. Laun kvenna og karla voru fráleitt
þau sömu fyrir þau fáu störf sem bæði kynin inntu
af hendi (s.s. barnakennsla og verkamannavinna),
réttindi einstæðra mæðra og óskilgetinna barna
voru fyrir borð borin og svo mætti áfram telja.
Hið íslenska kvenfélag hafði fyrst kvenfélaga
sett kvenréttindi á stefnuskrá sína þegar það var
stofnað árið 1894 en hafði síðustu árin lagt meiri
áherslu á líknarmál en kvenréttindi. Þörfin á félagi
sem hafði kvenréttindi sem sitt aðal markmið var
því brýn.
Fortíðin
Þau tíðindi urðu strax fyrsta starfsár Kvenrétt-
indafélagsins að Alþingi samþykkti lög sem veittu
konum (þó ekki vinnukonum) í Reykjavík og Hafn-
arfirði kosningarétt og kjörgengi til sveitarstjórn-
ar. Kvenréttindafélagið, með Bríeti í broddi fylk-
ingar, hafði forgöngu um að kvenfélögin í Reykja-
vík sameinuðust um sérstakan framboðslista
kvenna, sem á voru nöfn fjögurra kvenna, og hófu
vel skipulagða kosningabaráttu. Þær unnu stór-
sigur og komu öllum frambjóðendum sínum að.
Fyrir tilstilli Bríetar Bjarnhéðinsdóttur lagði
Hannes Hafstein fram frumvarp á Alþingi árið
1911 sem kvað á um réttindi kvenna til menntun-
ar og embætta. Eftir nokkrar umræður og vanga-
veltur um hlutverk og eðli kvenna samþykkti þing-
heimur frumvarpið og þar með höfðu íslenskar
konur fengið réttindi sem nánast voru einsdæmi í
veröldinni; skýlausan rétt til allra embætta og ó-
heftan aðgang að öllum skólum landsins, þar á
meðal Háskóla íslands sem tók til starfa sama ár.
Kosningarétt og kjörgengi til Alþingis fengu
konur loks árið 1915, takmarkaðan þó, því rétt-
indin fengu aðeins konur 40 ára og eldri. Aldurs-
takmarkið átti að lækka um eitt ár næstu 15 ár
eða þar til 25 ára aldri væri náð en við þann aldur
var kosningaréttur karla miðaður. Þessi takmörk-
un var felld úr gildi árið 1920 og sömu skilyrði lát-
in gilda fyrir konur og karla.
Þegar þessi réttindi voru fengin þótti mörgum
sem nú væri nóg komið. Konur hefðu fengið þau
réttindi sem þær kröfðust og frekari kvenréttinda-
barátta því þarflaus. Bríet Bjarnhéðinsdóttir var
ekki á þeim buxunum. Hún vissi að konur þyrftu
áfram að halda vöku sinni og skrifaði í síðasta
tölublað Kvennablaðsins árið 1919 að þær yrðu
að nota réttindi sín:
i
I

\
i
64