Fréttablaðið - 30.04.2011, Page 68

Stuðningur við börn í grunnskólum sem eiga við
vanda að stríða.
Þú ert að byrja á nýjum vinnustað og ert eftir-
væntingar full(ur). Spennan í loftinu er áþreifanleg og
þú hlakkar til að takast á við þau verkefni sem bíða.
Stuttu eftir að þú hefur hafið störf finnst þér að meiri
áhersla sé lögð á þá hluti sem þú átt í erfiðleikum með
heldur en þá sem þú ert góð(ur) í. Styrkleikar þínir eru
ekki metnir að þínu mati og þú finnur til vanmáttar
þar sem þér tekst illa að leysa þau verkefni sem eru
lögð fyrir þig. Þú finnur þig illa með vinnufélögum,
sérstaklega þeim sem eru stöðugt að minna þig á
veikleika þína. Yfirmennirnir úthluta þér fleiri verkefnum
sem falla að veikleikum þínum. Tímarnir þar sem þú
færð að nota styrkleika þína eru fáir og standa stutt
yfir. Hvað gerir þú? Skiptir þú um vinnustað?
Settu þig í spor
Settu þig nú í spor þess sem er sex ára, taktu
fyrrgreindan veruleika og heimfærðu á barn sem
byrjar í skóla, sínum vinnustað. Átt þú þá möguleika
á að skipta um vinnustað? Nei, líkast til ekki. Þú ert
ráðinn til starfsins í 10 ár án uppsagnarákvæðis.
Á síðasta ári fékk ég styrk frá Nýsköpunarsjóði
námsmanna og Hjálparstarfi kirkjunnar til að gera
eigindlega rannsókn í samvinnu við kennara minn,
Hervöru Ölmu Árnadóttur. Í rannsókninni var rætt við
átta ungmenni sem voru utan skóla og án atvinnu.
Megintilgangur rannsóknarinnar var að auka þekkingu
á þeim leiðum sem farnar hafa verið í Reykjavík til þess
að styðja ungt fólk til náms á aldrinum 16–20 ára. Það
er, ungt fólk sem bjó við félagslega erfiðar aðstæður
vegna fjölskylduaðstæðna eða vegna eigin félagslegra
vandamála. Niðurstöður rannsóknarinnar gáfu til
kynna að stuðningur væri til staðar fyrir ungmenni
sem búa við félagslegan vanda en svo virtist sem
aðgangur unga fólksins að þeim stuðnings-úrræðum
mætti vera markvissari og betur sniðinn að þeirra
þörfum. Flest höfðu þau lítinn eða engan stuðning frá
fjölskyldu sinni en þrátt fyrir það skýr markmið um
framtíð sína og áætlanir. Stuðningsúrræðin sem þeim
stóðu til boða nýttu þau illa og var helsta ástæðan sú
að þau vissu ekki um úrræðin en einnig að stuðnin-
gurinn sem þau töldu sig þurfa á að halda var ekki í boði.
Töldu sig illa undirbúin
Það vakti athygli að öll þau ungmenni sem var talað við
í rannsókninni töldu grunnskólagöngu sína ekki hafa
undirbúið þau vel fyrir framhaldsnám. Niðurstöðurnar
leiða líkur að því að auka þurfi stuðning til ungmenna
sem glíma við félagslega erfiðleika svo að réttur þeirra
til framhaldsnáms verði ekki fyrir borð borinn.
Ennfremur svo að félagslegir erfiðleikar ungmennanna
skerði ekki tækifæri þeirra til að stunda nám.
Áhugavert var að staldra aðeins við sjónarhorn
ungmennanna á grunnskólagöngu sína og velta fyrir
mér hvað þau eiga við með að grunnskólinn undirbúi
þau illa fyrir framhaldsnám og lífið. Þau höfðu misjafnar
sögur að segja sem áttu þó sameiginlegt lýsingar
á afskiptaleysi starfsmanna skólanna af þeim. Einelti,
lélegar einkunnir, félagsleg einangrun, ólæsi og fleiri
erfiðleikar var veruleiki barnanna. Samkvæmt frásögn
þeirra var ekki tekið á málunum innan skólans né
heima hjá þeim. Upplifun þeirra var að þeim börnum
sem gekk vel og höfðu áhuga á námsefninu sem var
lagt fyrir í grunnskólanum hafi verið sinnt vel en þau
sem áttu í erfiðleikum voru sett til hliðar. Viðmælendur
mínir töldu sig hafa verið sett til hliðar og ekki sinnt
sem skyldi. Öll ungmennin koma frá brotnum heimilum
þar sem vanræksla, fátækt, vímuefnaneysla foreldra
og barnanna sjálfra var algeng. Samt virðist ekki hafa
verið gripið inn með markvissar aðgerðir fyrir þessi
börn til að styðja þau.
Erum við á villigötum?
Ég hef hugsað aðeins um hvernig skólakerfi okkar er
uppbyggt. Sumar rannsóknir gefa vísbendingar um
hátt hlutfall brottfallsnema úr framhaldsnámi og lágt
menntunarstig. Getur það verið að við séum á villigötum
og einblínum um of á að halda í gamalt úrelt kerfi
í grunnskólum þar sem áherslan er lögð á að allir læri
það sama í grunninn? Væri nær að skoða strax við
upphaf skólagöngunnar hvar áhugasvið barnanna
liggur og láta þau stjórna svolítið ferðinni sjálf við val
sitt á námi? Ef barni er gefið val og það ákveður sjálft
það sem það vill er líklegra að það verði ánægt með
sinn hlut. Ég er ekki að leggja til að þau ákveði full-
komlega sjálf það sem þau vilja, heldur að áhugasvið
þeirra sé greint og þau velji síðan það sem þeim finnst
skemmtilegt og áhugavert að fást við. Ætla má að sá
sem er minntur á það daglega hversu ómögulegur
hann er í vinnu sinni verði með frekar brotna sjálfs-
mynd og skili af sér lélegu verki til lengri tíma. Á sama
hátt má ætla að sá sem fær hrós og hvatningu fyrir hvað
hann gerir hlutina vel verði með sjálfstraust og sterka
sjálfsmynd. Er þá ekki betra að vinna með það sem
börnin eru sterkust í þannig að þau noti sína styrkleika
sem best og verði fyrir vikið ánægðari í skólanum?
Börn sem koma úr félagslega erfiðum aðstæðum þurfa
að fá aukna athygli í grunnskóla og aukna aðstoð heim.
Rannsóknir benda til þess að við þurfum að skoða
kerfið og reyna að mæta betur þeim nemendum sem
þurfa sérstakan stuðning. Það þarf að bregðast fyrr
við og finna þá nemendur sem ekki fá stuðning heima
og styðja þá sérstaklega. Það er göfugt starf sem þeir
sinna sem vilja halda ungmennum í námi, frá vímuef na-
n eyslu og hjálpa þeim til að hafa áhrif á sitt líf til hins
betra. En, við þurfum að staldra við, skoða rannsóknir
og þá þekkingu sem við höfum nú þegar á skólakerfinu
með það í huga að breyta og bæta. Við þurfum að hafa
ungmennin með í ráðum, tala við þau og hlusta á þarfir
þeirra. Jafnvel mætti skoða hvort ekki sé tími til að
færa skólaskyldu til 18 ára. Þá má kenna börnum
óhefðbundið nám eða að vinna í vinnuskóla hafi þau
ekki áhuga á bóknámi frá 16 ára aldri, hafa fjölbreyt-
nina meiri þannig að fleiri finni eitthvað við sitt hæfni.
Það er mikilvægt að öll ungmenni hafi eitthvað fyrir
stafni og séu virk í samfélaginu.
Vakandi auga
Það þarf að hafa vakandi auga fyrir því hvort barn
sé með einkenni þess sem á við vanda að stríða og
aðstoða þá barnið í náminu út frá þeim forsendum að
færa það nær mögulegu framhaldsnámi, hvert svo sem
það verður. Allir sem rætt var við í rannsókninni okkar
voru sammála um að menntun væri lykillinn að
framtíðinni. Allir höfðu seiglu og dug til að takast á við
sínar aðstæður án þess leiða hugann að uppgjöf.
Þeir sem vinna í kerfinu verða að vera eins þenkjandi
og stöðugt í leit að bættum úrræðum fyrir þá sem á
þurfa að halda. Einu sinni var framfaraskref tekið með
því að leyfa öllum að læra. Kannski er framfaraskrefið
nú fólgið í því að leyfa öllum að taka þátt í að velja sér
sjálf það sem þau vilja læra út frá eigin getu og áhuga.
Ægir Örn Sigurgeirsson.
Höfundur er meistaranemi í félagsráðgjöf við Háskóla
Íslands.
Fjölbreyttara námsval
Ægir Örn Sigurðsson
10 – Margt smátt ...