Búfræðingurinn - 01.01.1946, Blaðsíða 56

54
BÚFRÆÐINGURINN
nakið, en svo er oft, að með fræi ýmissa tegunda fylgja næragn-
ir og stundum ytriagnir (háliðagras og ákveða þær þá lit og
lögun fræsins, svo er það með flest fóðurgrös og eins bygg og
hafra. Kjarni fræsins er samansettur af kíminu og fræhvítu, t.
d. korn- og aðrar grastegundir, en hjá ertum, úlfabaunum o. fl.
af kíminu eingöngu.
1. Kímið er hin unga jurt í fósturumbúðum, þar sem greina
má kímrót, kímstöngul og kímblöð, 1 eða 2, eltir því hvaða
tegund það er (t. d. grös 1 kímblað, belgjurtir 2 kímblöð).
Kímið er á hlið við fræhvítuna á grastegundum og niður við
rót fræsins, þ. e. við naflastreng þess, en það er sá hluti, sem
fræið hefur verið fest með við móðurplöntuna, og er blómbotn
þess blóms, sem það hefir vaxið úr.
Af kimrótinni verður fyrsta rót plöntunnar, og þegar fræið
spírar, kemur hún fyrst fram úr rótarenda fræsins. Kímrótin
vérður þó ekki sú rót, sem jurtin býr við, meðan hún lifir, held-
ur deyr hún, og út frá rótarhálsi jurtarinnar (kornteg.) koma
hjárætur, sem verða hin varanlega rót. Kímrótin vex niður,
eins og allar rætur, en kímstöngull sem síðar keniur, brýzt upp
í Ijósið og loftið. Rótin er því jarðsækin en stöngullinn loft-
sækinn.
Kímstöngullinn felur í sér eitt eða tvö kímblöð, en það er
hann, sem kemur næst fram, og er kímknappurinn umvafinn
þeim (kímblöðunum). Kímknappurinn verður fyrsti ljóssproti
jurtarinnar, t. d. hjá korntegundum, en sjálf kímblöð fræsins
koma ekki út úr fræinu. Kímknappurinn vex til fyrsta loft-
sprota jurtarinnar. Þar sem fræhvítu vantar, eru kímblöðin
(t. d. ertur) mjög stór, því að þau fela í sér þá forðanæringu,
sem frumsprettan þarf, þar til jurtin getur tekið næringu frá
jörð og lofti. Þar sem fræhvíta er í fræinu, er kímið aðeins lítill
liluti af sjálfu fræinu, hveiti um 2%, en af maís 10—14% af
þyngd kornsins. Kím grasaldina er tiltölulega auðugt af feiti
og eggjahvítu, en inniheldur ekki sterkju, en hún finnst þó í
kími annarra jurta, t. d. ertna.
2. Frœhvitan er venjulega utan um kímið eða á hlið við það
(grasteg.).
Fræhvítan er gerð úr stuttfrumuvef, og í henni er aðalþungi