Morgunblaðið - 22.08.2009, Síða 27

Daglegt líf 27VIÐTALIÐ
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. ÁGÚST 2009
Hvað þá að það breyti einhverju
núna fyrir sextug börn.“
Hatur er öllum óhollt
Allnokkrir íslenskir rithöfundar
hafa látið til sín taka í kjölfar
bankahruns með greinaskrifum,
bókum um hrunið og þátttöku í
mótmælum. Þú hefur ekki verið
áberandi á þessum vettvangi. Af
hverju ekki?
„Það hefur aldrei látið mér vel að
stíga fram og básúna út sýn minni á
hin ýmsu þjóðfélagsmál. Það þýðir
alls ekki að ég hafi ekki áhuga á
þeim eða þau komi mér ekki við. Ég
er einfaldlega sú gerð af höfundi
sem þetta hentar ekki sérstaklega
vel. Margir af kollegum mínum hafa
staðið sig afskaplega vel á þessum
vettvangi. Ég held að þær gríð-
arlegu umbyltingar sem hér hafa
orðið muni fyrr eða síðar skila sér í
verkum allra rithöfunda sem á ann-
að borð fjalla um eitthvað sem
snertir raunveruleikann. Allt í einu
erum við að lifa einn af stærstu at-
burðum Íslandssögunnar. Og allt
leitar út um síðir“
Hvernig horfir við þér, hvað
gerðist og hverjum er um að
kenna?
„Ég er ekki reiðubúinn að segja
hvað er nákvæmlega hverjum að
kenna. Hvað þá hvað taka skal til
bragðs. Við höfum nú horft upp á
þrjár ríkisstjórnir í röð ekki vita sitt
rjúkandi ráð um eitt eða neitt. Það
væri því skrítið ef ég hefði þessi ráð.
En auðvitað er ljóst að við höfum
flest lifað í gríðarlegri blekkingu
meðan stórabóla stóð yfir. Það varð
öllum ljóst daginn eftir bankahrun-
ið. En eins og segir einhversstaðar í
nýju bókinni: Það var ekki fyrr en
eftir hrunið sem allir sáu það fyrir.
Ég held að það muni að lokum
koma í ljós og verða nokkuð víðtæk
samstaða um það hver meinsemdin
var. Það er nauðsynlegt að komast
til botns í þessum málum og kveisu-
naglarnir þurfa allir að nást úr þeim
kýlum sem verið er að rannsaka þó
sársaukafullt verði. Annars er hætt
við að ígerðin malli áfram og við sitj-
um þá í besta falli uppi með þjóð-
félag sem verður afskaplega örótt,
ef ekki örkumla.“
Á þjóðin að vera reið mjög lengi?
„Þjóðin hefur fullt leyfi til að vera
reið. En reiðin ein og sér skilar af-
skaplega litlu, jafnvel þótt hún sé
réttlát, því hún leiðir til hugarfars
sem er ákaflega neikvætt og lam-
andi. Fólk þarf að beina huganum að
uppbyggilegri tilfinningum. Ég er
farinn að gera dálítið af því að yrkja
heilræðavísur, til dæmis þessa ný-
lega:
Styðja á startara,
stara á það bjartara,
hafa séð það svartara,
sussa á kvartara.
Ég hef líka lagt til að „Maður hef-
ur nú“ eftir Gunnar Reyni Sveins-
son verði nýr þjóðsöngur Íslend-
inga.“
Þú hefur aldrei verið sérstaklega
flokkspólitískur, er það ekki rétt?
„Ég hef aldrei verið í neinum
stjórnmálaflokki.“
Þú hefur samt þó nokkrum sinn-
um fengið yfir þig gusur vegna vin-
áttu við Davíð Oddsson.
„Jú, jú og það er allt í lagi, dálítill
gusugangur er þó allténd skárri en
eilíf lognmolla. Öll eigum við góða
vini sem við kunnum vel að meta þó
þeir séu umdeildir. En auðvitað eru
í þjóðfélaginu hatursöfl á kreiki sem
beinlínis vilja beina reiðinni á þenn-
an eina stað. Mörgum hentar það vel
og vönduð forvinna til staðar sem
handhægt hefur reynst að grípa til.
En ef þetta verður niðurstaðan er
ég ansi hræddur um að batinn hjá
okkur verði ekki mikill. Hatur er öll-
um óhollt, óhollast þeim sem hatar.“
Innrás enskrar tungu
Með reglulegu millibili heyrist
sagt að íslenskan eigi undir högg
að sækja, þjóðin sé að glata málvit-
und og enginn geti lengur skrifað
góðan stíl. Hvað heldurðu að sé rétt
í þessu?
„Í langan tíma hefur staðið yfir
mikil innrás enskrar tungu og ef við
höldum ekki vöku okkar þá getum
við glatað tengslum við eigið mál og
menningu og þá er illa farið. Í kvik-
myndum, sjónvarpsþáttum og tölvu-
heimum er enskan yfirgnæfandi.
Vaxandi undanlátssemi er við þetta
allt saman, jafnvel á stöðum þar sem
ætti að standa fast á því að hlutir
séu á íslensku. Æ algengara er til
dæmis að heyra í fréttum og út-
varpsþáttum óþýdd viðtöl við ensku-
mælandi fólk. Þá er verið að segja
við okkur: Ísland er tveggja mála
land. Þetta er mjög skaðlegt. Við
eigum að standa fast á því að ís-
lenska sé opinbert mál á Íslandi. Al-
þingi samþykkti reyndar síðastliðið
vor íslenska málstefnu þar sem í
fyrsta sinn er kveðið skýrt á um
þetta.
Ég held hins vegar ekki að ís-
lenskur ritstíll sé á einhverjum sér-
stökum villigötum eða fari daglega
hnignandi. Sennilega hefur aldrei
verið skrifað jafn mikið á íslensku
og einmitt núna. Margt af því er
ekki fagurt en íslenskan er líka
brúksmál og aðalatriðið er að hún
haldi áfram að vera nothæf og til í
allt. Auðvitað detta á hana ein-
hverjir blettir og á hana koma
hrukkur en hún verður bara að þola
það.“
Erfið áföll
Í dag ertu sextugur. Er margt
sem þú hefðir viljað hafa öðruvísi í
þínu lífi?
„Það er ekki margt sem ég hefði
endilega viljað hafa öðruvísi af því
sem mér er sjálfrátt. Ég starfa ekki
mikið í Hefðiáttfélaginu. Ég tel að í
heildina litið sé ég hamingjumaður
þótt fjölskyldan hafi orðið fyrir
mjög erfiðum áföllum. Því hefði ég
auðvitað viljað breyta en það er bara
ekki í mínu valdi. Við misstum tvo
elstu syni okkar, Kristján lést tæp-
lega þrítugur vorið 2002 og Ólafur
lést 1998 tuttugu og þriggja ára.“
Hvernig komstu í gegnum þá
miklu sorg?
„Slíka sorg kemst maður ekki í
gegnum heldur fer maður kringum
hana aftur og aftur. Þegar maður
uppgötvar svo að maður hefur þrátt
fyrir allt einhvern veginn komist af
og getur notið lífsins þá trúir maður
því varla og segir við sjálfan sig:
Gekk ég í gegnum slíka hluti? Gerð-
ist þetta í raun og veru? Ég lýsti
þessari tilfinningu einhverntíma í
ljóði: Ferðin heldur áfram og hún
getur verið ágæt en hún er allt önn-
ur en til stóð. Maður leggur upp frá
nýjum stað og þar getur landslagið
verið fagurt og margt skemmtilegt
borið við en það hefur samt orðið
stefnubreyting. Maður neyddist til
að taka annan kúrs en maður var á.“
Trúirðu á Guð?
„Að þýfga mig mikið um trúmál
er álíka gáfulegt og að yfirheyra raf-
virkja eða pípara um tæknileg smá-
atriði í múrverki eða úrsmíði. Ég er
trúheftur, þarna er bara heilt svið
sem vantar í mig. Þar með er ekki
sagt að ég vilji meina að ekkert sé
manninum æðra. Ég get alveg
ímyndað mér einhvers konar óræð-
an alheimsanda sem er okkur æðri.
En frá mínum bæjardyrum séð þarf
slík afstaða ekki að eiga neitt skylt
við trúarbrögð. Kannski er hún bara
liður í því að geta hrifist, eins og
maður hrífst af fagurri list og mik-
ilfenglegu landslagi. Formleg
guðstrú er ekki mín deild.“
Heimsmet á afmælisdaginn
Hvað er framundan hjá þér á rit-
vellinum?
„Ég er með einar tvær skáldsögur
í smíðum, mislangt komnar og hef
unnið í þeim með hléum en þó jafnt
og þétt. Ég ætla ekki að segja um
hvað þær eru eða sýna neinum inn á
verkstæðið meðan þar er allt á rúi
og stúi. Svo er ég með nokkur ljóða-
prójekt í gangi og smásögur verða
til jafnt og þétt auk þýðinga. Kost-
urinn við rithöfundarstarfið er sá að
það er ekki hægt að verða atvinnu-
laus.“
Hvernig ætlarðu að halda upp á
afmælisdaginn?
„Ég held upp á afmælið mitt með
því að hlaupa hálfmaraþon. Ég er á
sérsamningi við þá sem sjá um
Reykjavíkurmaraþonið, þannig að
ég hef einn manna fengið að skipta
heilu maraþoni milli ára. Ég er
þakklátur fyrir það en hef reyndar
orðið að sæta því að árið sem líður á
milli reiknast inn í tímann minn. Að
þessu sinni er ég að ljúka við hlaup
sem ég ætlaði að klára í fyrra en
varð að hætta við vegna lasleika. Ég
lýk því við hlaup núna sem hófst
2007. Tíminn í þessu heila maraþoni
sem ég vonast til að klára í dag
verður því væntanlega tvö ár og ríf-
lega fjórir klukkutímar. Ég held að
enginn hafi hlaupið maraþon á jafn
löngum tíma, þannig að þetta verður
heimsmet.“
Morgunblaðið/Kristinn
» Þjóðin hefur fullt leyfi til að vera reið. Enreiðin ein og sér skilar afskaplega litlu, jafn-
vel þótt hún sé réttlát, því hún leiðir til hugarfars
sem er ákaflega neikvætt og lamandi. Fólk þarf að
beina huganum að uppbyggilegri tilfinningum. Ég
er farinn að gera dálítið af því að yrkja heilræða-
vísur, til dæmis þessa nýlega:
Styðja á startara,
stara á það bjartara,
hafa séð það svartara,
sussa á kvartara.