Morgunblaðið - 17.10.2009, Blaðsíða 22

22 Daglegt lífVIÐTAL
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. OKTÓBER 2009
Eftir Kolbrúnu Bergþórsdóttur
kolbrun@mbl.is
B
jarni Harðarson, fyrrum
þingmaður og bóksali á
Selfossi, sendir frá sér
fyrstu skáldsögu sína
um þessi jól. Hún nefn-
ist Svo skal dansa og er að sögn höf-
undar saga um kvenréttindi og
hetjudáðir hinna fátæku. Undirtitill
bókarinnar er samt „Skáldsaga úr
veruleikanum“ því söguþráðinn tek-
ur höfundur til láns úr brokkgengri
ævi langömmu sinnar, Sesselju
Helgadóttur, og kvenna sem henni
tengjast.
„Þessar konur áttu það sammerkt
að lifa við harðneskjuleg kjör sveit-
arómagans í landlausum hrakningi,“
segir Bjarni. „Sagan berst þess
vegna um allt land, úr Hafnarfirði,
Mosfellssveit, Stokkseyri og austur
á firði en endar í Reykjavík ástands-
áranna og Houston í Texas á sjö-
unda áratug 20. aldar.
Það litar líf þessara kvenna sterk-
um litum að þær urðu allar að gefa
börn sín frá sér til vandalausra og
stóðu þar frammi fyrir valkostum
sem allir voru slæmir. Á bókum
finnum við ótal frásagnir af fátæk-
um alþýðukonum sem börðust við að
halda börnum sínum og höfðu sigur
þrátt fyrir andstreymi. Það hefur
minna verið skrifað um hinar sem
lifðu við þá skömm að tapa í þessari
orrustu. Þær eru óhreinu börnin og
ég er hér að segja sögu þeirra.
En þó svo að efnið sé harmrænt
er ég um leið að skrifa sögur af lífs-
glöðum, ástföngnum og breyskum
konum sem voru öðrum þræði ótrú-
legir töffarar, kannski af því að þær
gátu ekki annað. Og þær voru kven-
réttindakonur sem fóru sínu fram í
allri örbirgðinni.“
Engin englabörn
Hvaða konur eru þetta?
„Ég byrja söguna á Sigríði Veld-
ing sem var fædd í Hafnarfirði 1856
og dó á Norðfirði 1922. Hún eign-
aðist tvær dætur sem hún skildi eft-
ir á hreppsframfæri í Hafnarfirði.
Önnur þessara dætra hennar var
Sesselja Helgadóttir sem lengst af
bjó á Búðum við Fáskrúðsfjörð og
eignaðist á ævinni fimm börn með
fjórum mönnum. Þegar Sesselja
hefur misst þrjú af fjórum börnum
sínum í hendur vandalausra og berst
tæplega fertug ekkja í vinnu-
mennsku milli bæja í Fáskrúðsfirði
hendir það hana samt að lenda í ást-
arævintýri með tvítugum strák og
bætir þar með fimmta barninu við.
Sagan er sögð í fyrstu persónu
þessara tveggja kvenna og inn í
hana blandast ótal persónur, þar á
meðal Kristín dóttir Sesselju sem
bjó í Reykjavík og Kolla dóttir henn-
ar sem var allt í senn þingmanns-
dóttir, ástandskona og mikill bóhem.
Hún var föðursystir mín og dó úti í
Houston í Texas árið 1971. Og þær
voru engin englabörn þessar konur,
engin þeirra.
Ég skyggnist inn í þann heim sem
þarna er að baki, þau gildi sem réðu
og þá baráttu sem konurnar hlutu að
standa frammi fyrir. Þess vegna er
þetta hetjusaga þó að þetta séu ekki
mjög karlmannlegar hetjudáðir. Um
leið er þetta saga af fátæku fólki í
litlu sjávarplássi og ég reyni að
fanga þann anda sem er á Fáskrúðs-
firði fyrir fimmtíu til hundrað árum,
Norðfirði og Seyðisfirði og síðast líf-
inu í Sundunum í Reykjavík um
miðja 20. öldina. Þar blandast inn í
söguna íslensku ástandskonurnar
sem áttu sér griðastað á heimili
ömmu minnar í Efstasundi.“
Hvernig var að setja sig í þessi
spor og skrifa sem kona?
„Það var mjög ögrandi en það er
langt því frá að vera ómögulegt fyrir
karlmann. Ég fékk nokkrar konur
til að lesa þetta yfir og ein þeirra,
Anna Ólafsdóttir Björnsson, hvatti
mig mikið en sagði líka við mig: „Þú
ert kannski ekki fullkomin kona,
Bjarni, en þú yrðir góð móðir.“ Ég
er enn að reyna að átta mig á hvern-
ig maður á að taka svona palladóm-
um!“
Þekktirðu sögu þessara kvenna í
uppvexti þínum?
„Eiginlega ekki. Ég kynntist
henni fyrst á menntaskólaárum þeg-
ar ég var kominn með dellu fyrir
ættfræði. Þá heimsótti ég ömmu-
bróður minn, Nonna í Tungu í Fá-
skrúðsfirði. Hann var eitt af þessum
börnum sem Sesselja langamma
hafði látið frá sér. Nonni kom í
Tungu níu ára hreppsómagi og fór
ekki þaðan fyrr en tæplega sextíu
árum seinna til að deyja á Fjórð-
ungssjúkrahúsinu á Norðfirði. Hann
var vinnumaður í sveit alla ævi,
drakk mikið brennivín og gat sungið
næturlangt. Ég byrjaði fyrir alvöru
að safna í sarpinn í þessa sögu á
kenndiríi með Nonna frænda og hef
verið að í þrjá áratugi.“
Af hverju heitir bókin Svo skal
dansa?
„Vísun í 17. aldar kvenrétt-
indasögu fléttast inn í hugarheim
sögupersónanna. Sagan er raunar í
Þjóðsögum Jóns Árnasonar og segir
af Stokkseyrar-Dísu sem þótti mikill
svarkur og fór sínu fram þrátt fyrir
boð og bönn hins kirkjulega og karl-
læga valdakerfis. Þegar séra Eirík-
ur í Vogsósum reynir að tala um fyr-
ir henni segir hann við Dísu:
„Lukkumaður verðurðu meðan þú
lifir Dísa. En til helvítis ferðu þegar
þú deyrð.“ En Dísa þessi lætur ekki
kúgast og svarar klerki með þessari
setningu: „Svo skal dansa.““
Kennslubók í pólitík
Þú rekur bókabúð á Selfossi. Hef-
urðu alltaf verið bókelskur?
„Nei, ég var óþekkur og ofvirkur
krakki og mátti ekki vera að því að
liggja yfir bókum. Bróðir minn gerði
það og ég botnaði ekkert í þeirri iðju
hans. Ég segi við foreldra sem koma
í búðina til mín og eru eyðilagðir
vegna þess að börn þeirra lesa ekki
að það sé ekki áhyggjuefni, áhuginn
geti komið síðar. Ég varð ekki al-
mennilegur bókaormur fyrr en
seinni árin í menntaskóla. Síðan hef-
ur áhuginn ágerst og vaxið. Ég er
ekki almennilega með sjálfum mér
nema ég geti eytt einum til tveimur
tímum á sólarhring í að lesa bækur.
Kannski er ég bara svona sein-
þroska.“
Hvað lestu helst?
„Ég les allt en mest epískt sagna-
efni hverskonar og hvaðan sem er úr
heiminum. Í bókmenntasmekk er ég
enn að þroskast og les frekar ljóð nú
BJARNI HARÐARSON BÓKSALI OG RITHÖFUNDUR
Hetjudáðir hinna fátæku
Kolla Þingmannsdóttir, ástands-
kona og bóhem. Hún var föðursystir
Bjarna og dó í Texas árið 1971.
» Það litar líf þessara kvenna sterkum litumað þær urðu allar að gefa börn sín frá sér til
vandalausra og stóðu þar frammi fyrir valkostum
sem allir voru slæmir. Á bókum finnum við ótal
frásagnir af fátækum alþýðukonum sem börðust
við að halda börnum sínum og höfðu sigur þrátt
fyrir andstreymi. Það hefur minna verið skrifað
um hinar sem lifðu við þá skömm að tapa í þessari
orrustu. Þær eru óhreinu börnin og ég er hér að
segja sögu þeirra.
Bóksalinn Ég var óþekkur og ofvirkur krakki og mátti ekki vera að því að liggja yfir bókum.