Morgunblaðið - 24.10.2009, Blaðsíða 28

28 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 24. OKTÓBER 2009
ÞAR stóð ég og
horfði til suðurs yfir
Hálslón til Vatnajök-
uls, og dáðist að sam-
spili jökulvatnsins í
lóninu og hrjóstrugs
grýtts vatnsbakkans
sem nú í október-
byrjun voru í óðaönn
að klæðast hvítum
kufli vetrarins. Ég
hafði komið of seint,
hið stutta sumar hálendisins var
að baki og fuglar víðáttunnar
flognir til héraðs og fjarða til
haustbeitar áður en flogið var suð-
ur um höfin.
Skyldi þetta vera útsýnið sem
gæsir og álftir höfðu yfir Hálslón
hið forna, fyrir þúsundum ára, áð-
ur en maðurinn kom og nam land-
ið og áður en Jökulsá á Dal hafði
rutt náttúrulegri stíflu við Kára-
hnjúka úr vegi og grafið hin miklu
Hafrahvammagljúfur?
Þetta var þriðja ferð mín að
Kárahnjúkum eftir að virkj-
unarframkvæmdir hófust, nú var
þeim framkvæmdum lokið og frá-
gangi að mestu. Þar sem vinnu-
búðir höfðu staðið, nánast heilu
þorpin, síðast þegar ég kom á
svæðið var nú grýtt eyðimörk eins
og sú sem ekið var yfir eftir að
ekið var upp úr dalnum inn á heið-
ina í átt til Kárahnjúka. Eftir
nokkur ár sést enginn munur þar
á, þegar veðrun hefur lokið við að
slétta úr síðustu skófluförum
þeirra sem byggðu stífluna.
Ég rifjaði upp í huganum fyrstu
ferð mína á þessar slóðir árið eftir
að framkvæmdir hófust; hinar
tröllslegu framkvæmdir í gljúfrinu
við hnjúkinn, uppsprengdir
gljúfraveggir, allt á öðrum end-
anum í stærstu virkjunarfram-
kvæmd Íslandssögunnar, hvílík
átök og glíma manna og lands.
Mér varð þá nóg um og skildi vel
áhyggjur verndunarsinna á þeim
tímapunkti, hvort við værum kom-
in langt fram úr okkur sjálfum í
umbyltingu náttúrunnar til hags-
bóta fyrir okkur íbúa þessa lands.
Þá hafði ég horft frá sama stað
suður til jökulsins og séð fyrir
mér vatnsfyllingu milli sýnilegra
hálsa til austurs og vesturs, hafsjó
víðáttumikinn og ógnvænlegan.
En hvað nú? Hálslón er frá
virkjuninni séð aðeins látlaust
heiðavatn, langt og mjótt, sem
fellur ótrúlega vel inn í landslagið,
eins og það hafi alltaf verið þarna,
með sandey, áður sandfell, sem er
vatnaprýði hin mesta. Þegar horft
er til norðurs frá Hálslóni að stífl-
ustæðinu blasir stíflan við sem brú
yfir lónið, nánast látlaus og hlé-
dræg, og var ekki nauðsynlegt að
byggja brú við Kárahnjúk? Hvort
sem væri fyrir ferðamenn á svæð-
inu, og jafnvel hreindýrin, sem nú
geta fært sig milli
austur- og vesturheið-
arinnar án þess að
leggja líf sitt að veði
við að synda jökulsána
í hvert sinn. Í raun
þarf að ganga smáspöl
niður með gljúfrinu til
að virða fyrir sér
stífluvegginn sjálfan,
hlaðinn grjótvegg, svo
listilega gerðan að
undrum sætir og er
glæsilegur vitn-
isburður handlagni þeirra sem að
því verki stóðu. Ekki þarf að
ganga langt niður með gljúfrinu til
að stíflan hverfi sjónum og gljúfr-
ið er sem fyrr stórkostlegt í hrika-
legri fegurð sinni. Aðeins kolmó-
rautt jökulfljótið er horfið,
lífshættulegur farartálmi fyrr á
tímum, en nú glæsileg laxveiðiá
sem í framtíðinni mun styrkja lífs-
afkomu býlanna í dalnum.
Erum við virkilega búin að eyði-
leggja hálendið með þessari fram-
kvæmd; „Ísland örum skorið“ og
afkomendur okkar muni bera okk-
ur illa söguna langt inn í framtíð-
ina? Ég held varla, ég trúi að
bæði þeir sem að stíflugerðinni
komu og þeir sem hallmæltu fram-
kvæmdinni séu jafnmiklir Íslend-
ingar í hjarta sínu og elski land
sitt af heilum hug. Öfgar í þessu
máli eins og öðrum hafa aldrei
reynst vitrænt innlegg í almenna
umræðu. Mín spá má vera sú að
um miðja þessa öld verði almenn-
ingur sáttur við þessa framkvæmd
og telji vel hafa tekist til, fyrir ut-
an þann hagnað sem þjóðarbúið
hefur þá haft af framkvæmdinni
og þeim tækifærum í ferða-
mennsku sem fylgdu með í kaup-
bæti.
Mér varð hugsað til annarrar
stíflu og uppistöðulóns í minni
heimabyggð, Reykjavík, en það er
stíflan í Elliðaánum og Elliða- og
Helluvatn, sem eru uppistöðulón
fyrir rafstöðina. Ætli einhver vilji
fjarlægja þá stíflu í dag þó svo
rafstöðin hafi lokið hlutverki sínu
og létt verk og löðurmannlegt að
fjarlægja stífluna og endurheimta
þar með fyrri landgæði?
Allavega ekki ég, og myndi
skrifa upp á bænarskjal til vernd-
unar virkjanaframkvæmdum í Ell-
iðaánum.
Kárahnjúkavirkjun
– böl eða blessun?
Eftir Björn
Jóhannsson
Björn Jóhannsson
»Hálslón er frá virkj-
uninni séð aðeins
látlaust heiðavatn, langt
og mjótt, sem fellur
ótrúlega vel inn í lands-
lagið, eins og það hafi
alltaf verið þarna …
Höfundur er tæknifræðingur.
FYRIR skemmstu
var þess minnst, að
lokið er fram-
kvæmdum við Kára-
hnjúkavirkjun. Verk-
lokahóf í
Fljótsdalsstöð.
Miklu var til tjaldað
að fegra þessa fram-
kvæmd í augum al-
mennings, sem verið
hefur umdeildari en
nokkur önnur einstök mannvirkja-
gerð á Íslandi og haft í för með sér
meiri og óafturkræfari umhverfis-
spjöll en dæmi eru um hér á landi,
sem ná yfir landsvæðið allt frá jökli
til sjávar.
Að sjálfsögðu var ekki minnst
einu orði á umhverfisspjöll Kára-
hnjúkavirkjunar og álvers á Reyð-
arfirði á hátíðinni í Fljótsdalsstöð.
Það passaði ekki inn í glansmyndina.
Þar var ekki sýnd hin hlið Kára-
hnjúkavirkjunar, sem einkennist af
náttúruspjöllum, að búið er að um-
breyta lit og lífsskilyrðum hins fagra
Lagarfljóts til frambúðar. Næsta
víst er, að engin önnur þjóð en Ís-
lendingar hefði farið þannig að ráði
sínu gagnvart einni helstu náttúru-
perlu í landi sínu.
Ekki var þess getið, að tugir fag-
urra fossa í Jökulsá í Fljótsdal og
Kelduá verða hér eftir aðeins svipur
hjá sjón, eftir að ánum hefur verið
umturnað vegna virkjunarinnar.
Ekki heldur minnst á stóraukna
hættu á leirfoki úr botni Hálslóns, er
það verður í lægstu stöðu, eða af
aurum Jökulsár á Dal, og gróður-
skemmdir við Lagarfljót allt til ósa
vegna hækkandi vatnsborðs.
Allt eru þetta smá-
munir að mati Lands-
virkjunarmanna, sem
best er að hafa sem
fæst orð um, enda
hægt að bæta flest með
peningum. Hér við
bætist, að áhrif virkj-
unar og álvers á Reyð-
arfirði á búsetu og
fólksfjölgun á Austur-
landi hafa orðið mun
minni en ráð var fyrir
gert. Fólksfjölgun sú,
sem menn væntu á
Austfjörðum við bygg-
ingu álvers, hefur látið á sér standa.
Sáralítil fjölgun hefur orðið á Héraði
vegna framkvæmdanna, og á Egils-
stöðum standa hundruð íbúða auð og
óseld nú við verklok.
Auðheyrt er, að Héraðsbúar hafa
orðið fyrir vonbrigðum með stór-
iðjuframkvæmdirnar, sem að ýmsu
leyti hafa breytt samfélagsstrúkt-
úrnum til hins verra.
Kárahnjúkavirkjun hefur ekki
reynst farsæl framkvæmd, hvorki
fyrir Austurland né þjóðfélagið í
heild. Staðreynd er, eins og sýnt hef-
ur verið fram á, að stóðriðjufram-
kvæmdirnar á Austurlandi síðustu
sex ár eiga drjúgan þátt í þeirri
þenslu, sem leiddi m.a. til efnahags-
hrunsins fyrir ári. Skiljanlega reynir
Landsvirkjun að gera sem minnst
með þá staðreynd og kostnaðinn af
virkjuninni, sem sagður er hafa orð-
ið 133 milljarðar, sem er auðvitað
smápeningar í augum manna þar á
bæ. En hverjir skyldu nú greiða her-
kostnaðinn fyrir rest?
Skiljanlega verður Landsvirkjun
að sýna glansmynd af Kárahnjúka-
virkjun, nú þegar henni er lokið.
Annað hvort væri nú. Það er hennar
hlutverk.
En hin hliðin er smám saman að
koma í ljós. Það verður engin glans-
mynd, sem hægt er að fela. Virkj-
unin mun standa sem minnismerki
um skammsýni og græðgi, sem er
reiðubúin að fórna öllu, jafnvel dýr-
mætum náttúruperlum, fyrir ímynd-
aðan gróða. Erum við ekki búin að fá
nóg af slíku?
Samt heldur stóriðjukórinn áfram
að kyrja sinn söng sem aldrei fyrr
um fleiri álver og virkjanir. Menn
virðast ekkert hafa lært og engu
gleymt. Vonandi snýr sú ríkisstjórn,
sem nú hefur tekið við völdum, af
þeirri óheillabraut. Öllum má vera
ljóst, að stóriðja og álver leysa ekki
efnahagsvanda þjóðarinnar, en þau
skapa margs konar vanda, spilla um-
hverfi og menga. Stóriðja er ekki
sjálfbær atvinnugrein, til þess er
fórnarkostnaðurinn of mikill.
Með Guðs hjálp getum við lifað
allt af í þessu landi, til þess höfum
við alla burði, allt nema að spilla
landinu, sjálfum höfuðstólnum. Ger-
um við það, þá eigum við enga fram-
tíð.
Ekki fleiri álver á Íslandi, af þeim
er komið meira en nóg. Snúum okk-
ur að arðbærari verkefnum.
Hin hliðin á Kára-
hnjúkavirkjun
Eftir Ólaf Hall-
grímsson » Að sjálfsögðu
var ekki minnst
einu orði á umhverf-
isspjöll Kárahnjúka-
virkjunar og álvers á
Reyðarfirði á hátíðinni
í Fljótsdalsstöð.
Ólafur Þ.
Hallgrímsson
Höfundur er prestur á Mælifelli.
BÆNAHALD,
sálmasöngur, dreifing
trúarrita, samþætting
skólakóra við kirkju-
starf, heimsóknir
presta, samskráning í
skólagæslu og trúar-
legt starf, kirkjuferðir,
setning skóla í kirkjum
og skólum lokað til að
sinna fermingarstarfi.
Ef einhver heldur að verið sé að lýsa
skólastarfi og trúboði undir ísl-
ömsku trúræði þá er það rangt.
Þetta eru atriði úr kvörtunum for-
eldra við fulltrúa Siðmenntar yfir
skólastarfi á Íslandi á 21. öldinni. Á
hverju hausti hafa foreldrar sam-
band við Siðmennt og kvarta undan
því að skólar sem reknir eru fyrir al-
mannafé virði ekki lífsskoðanir
þeirra. Þegar aðventa gengur síðan í
garð hefst næsta holskefla hringinga
óánægðra foreldra. Mörgum skóla-
stjórnendum virðist um megn að
virða þau mannréttindi foreldra að
ala börn sín upp í þeirri lífsskoðun
sem þeir kjósa sjálfir. Þetta á sér
stað þrátt fyrir að dómur Mannrétt-
indadómstóls Evrópu í Strassborg
árið 2007, í máli nokkurra norskra
foreldra gegn norskum mennta-
yfirvöldum, kveði skýrt á um að
brotið var gegn eftirfarandi ákvæði
úr Mannréttindasáttmála Evrópu
með ofangreindu háttalagi:
„Réttur til menntunar (Samnings-
viðauki 1, gr. 2) Engum manni skal
synjað um rétt til menntunar. Hið
opinbera skal í öllum ráðstöfunum
sínum, er miða að menntun og
fræðslu, virða rétt foreldra til þess
að tryggja það að slík menntun og
fræðsla sé í samræmi
við trúar- og lífsskoð-
anir þeirra.“
Hvað gengur skóla-
stjórnendum til? Ég
hef þá bjargföstu skoð-
un að þeir séu heiðvirt
fólk og vilji vel. Hugs-
anlega telja sumir
þeirra að með því að
heimila t.d. presti að
messa yfir börnum sé
einfaldlega verið að
gera þeim gott. Hugs-
anlega telja einhverir
þeirra að verið sé að uppfylla skyld-
ur aðalnámskrár leik- og grunn-
skóla. Mögulega telur einhver þeirra
að það sé í lagi að stunda trúboð í
skólum.
Trúboð ekki réttlætanlegt
Óháð því hvaða ástæður liggja þar
að baki er verið að brjóta á mann-
réttindum foreldra. Það er ekkert
sem réttlætir trúboð. Ekki einu
sinni röksemdin að vel flestir Íslend-
ingar séu skráðir í kristna söfnuði.
Ekki er heldur nóg að vitna til kristi-
legs uppbyggingastarfs sem auð-
veldlega er hægt að lesa úr efni aðal-
námskrár. Mannréttindi eru óháð
því hver er í meirihluta eða minni-
hluta og það fer enginn í grafgötur
um það að börn eiga rétt á menntun
án þess að verða fyrir trúboði eða
iðkun trúar í skólum. En hvað um þá
foreldra sem vilja trúarlegt uppeldi
barna sinna? Á ekki skólinn að sjá
fyrir því? Svarið er nei. Hvorki leik-
né grunnskólar hafa það hlutverk.
Kirkjudeildir eru með öflugt barna-
starf í eigin húsnæði með sínu fólki.
Þangað geta foreldrar sótt með börn
sín ef þeir telja þess þurfa.
Veraldlegir skólar eru fyrir börn
foreldra sem hafa mismunandi lífs-
skoðanir. Hún getur verið kristin,
íslömsk eða veraldleg. Foreldar eiga
að geta gengið að því vísu, og treyst
skólum fyrir, að ekki sé stundað trú-
boð í skólunum. Þeir eiga ekki að
þurfa að líða hugarvíl vegna ágrein-
ings við skólastjórnendur um upp-
eldi barna sinna. Foreldrar eiga ekki
að þurfa að upplýsa skólastjórn-
endur um lífsskoðun sína, eins og nú
gerist oft, þegar þeir bera fram
kvartanir vegna þess að skólinn er
að vinna gegn lífsskoðunum þeirra.
Opinberir skólar eiga að vera frí-
svæði sem tekur tillit til allra lífs-
skoðana, gerir ekki greinarmun þar
á og ívilnar engri umfram aðrar. Sið-
mennt hefur farið kurteislega fram á
það í mörg ár að breyting verði á, en
fáir skólar hafa breytt starfi sínu til
batnaðar í þessum efnum. Skóla-
stjórnendur virðast því þurfa skýr
tilmæli frá menntayfirvöldum um að
ekki sé heimilt að stunda trúboð. Ég
skora því á skólastjórnendur og
menntayfirvöld, hvort sem er í sveit-
arfélögum eða í ráðuneyti, að taka í
eitt skipti fyrir öll á þessu máli og
stöðva trúboð í skólum. Opinberir
skólar eru fyrir alla.
Hvað gengur
skólastjórnendum til?
Eftir Bjarna
Jónsson »Mannréttindi eru
óháð því hver er í
meirihluta eða minni-
hluta og það fer enginn í
grafgötur um það að
börn eiga rétt á mennt-
un án þess að verða fyr-
ir trúboði eða iðkun trú-
ar í skólum.
Bjarni Jónsson
Höfundur er varaformaður
Siðmenntar.
Glæsilegt 206 fm
steinsteypt einbýlishús
á einni hæð.
Vandaður frágangur.
Frábær staðsetning.
Ásett verð 69,5 millj.
OPIÐ HÚS Á MORGUN MILLI KL. 16:00-18:00
JÖKLALIND 4, KÓPAVOGUR
Ármúla 21 • 108 Reykjavík • Sími 533 4040
kjoreign@kjoreign.is • www.kjoreign.is
Dan V.S. Wiium hdl., lögg. fasteignasali gsm 896 4013
Dan V. S. Wiium Ólafur Guðmundsson
hdl., lögg. fasteignasali. s. 896 4013 sölustjóri s. 896 4090
jöreign ehf