Saga - 1994, Síða 45

PLÁGURNAR MIKLU Á ÍSLANDI
43
irspurn er eftir jarönæði, og byggileg er jörð meðan tún og engjar blása
ekki upp eða sökkva í gjósku. Því er ósennilegt að jarðir sem áttu eftir
að byggjast seinna hafi eyðst á síðmiðöldum vegna versnandi loftslags
eða landkosta. Ekki er heldur líklegt að fólk hafi yfirgefið byggilegar
]arðir til að setjast að við útróðra; þá mátti sem best stunda með búskap
eins og löngum var gert.
Hér hefur verið rætt um heimildir sem allar eru norðlenskar, og því
aðeins ályktað um manndauðann á Norðurlandi. Reyndar er enn ógetið
eignaskrár frá öðrum landsfjórðungi, þ.e. um jarðeignir Guðmundar ríka
Arasonar d ReykhÓÍum. Árið 1446 runnu allar eignir hans til konungs,
°g var þá samin skrá um þær. Guðmundi virðast taldar 180 jarðir alls,
178 á Vestfjörðum og tvær annars staðar. í meirihluta skrárinnar, fram-
an af, eru talin kúgildi með hverri jörð. Á einum stað er þar bætt við
skrána, með jörðum sem tilheyrðu höfuðbólinu Kaldaðamesi í Bjamar-
firði: „þa var j eyde a nordurstrondum Furufiordur og Reikiarfiordur
°g Skialldabiarnarvijk." í Dýrafirði virðast tvær jarðir í eyði. Talin er
„aluidra x tijger med skaganum med x kugilldum." og „Arnarnes
med birnestodum xx og iiijc med .v. kugilldum." Þar munu jarðirnar
Fjallaskagi og Bimustaðir taldar með öðrum jörðum vegna þess að þær
eru í eyði nýttar af ábúendum byggðu jarðanna.112 Aftan til í skránni
eru taldar upp jarðir í einstökum sveitum eða kirkjusóknum og aðeins
tekið fram hve mörg kúgildi séu á þeim í heild. Hvergi er tekið fram að
nein þessara jarða sé í eyði.113 Nú hafa Björn Teitsson og Magnús Stef-
ansson dregið í efa að allar eyðijarðir Guðmundar hafi verið taldar með á
listanum.114 En við sjáum enga knýjandi ástæðu til að efast um það.
Heimildin er kannski ekki alveg ótvíræð, fremur en aðrar sem hér
verður þó að styðjast við, en eðlilegast er að lesa hana þannig að af 180
jorðum Guðmundar séu aðeins fimm í eyði. Meiri skekkjuhætta felst í
því að hér segir aðeins frá jarðeignum eins manns. Hugsanlegt er að
Guðmundur Arason hafi verið sérstaklega vinsæll landsdrottinn (þótt
tI2 Birnustaðir og Fjallaskagi eru taldir lögbýli í Jnrðabók Árna og Páls. Hins vegar er
Naustabrekka sögð hjáleiga frá Lambavatni í Rauðasandshreppi, og því er hún
ekki talin til eyðijarða þótt hún sé talin fram með Lambavatni í jarðaskrá Guðmund-
ar. - Árni Magnússon og Páll Vídalín: Jarðabók VI, 308; VII, 83-84.
N3 íslenzkt fornbréfasafit IV, 684-93 (nr. 725).
114 Björn Teitsson og Magnús Stefánsson: „Um rannsóknir á íslenzkri byggðarsögu,"
160.