Saga - 1994, Side 51

PLÁGURNAR MIKLU Á ÍSLANDI
49
flóm, aö maginn stíflast svo að blóð sem hún sýgur gengur pestarsýkt
mn í hýsilinn aftur. Eina nagdýrið á íslandi á 15. öld sem hefði getað
tekið pest var músin, en hana taldi Jón ófæra til að viðhalda pest í
mönnum vegna þess að músaflóin leitaði ekki á þá. Því hefði kýlapest
ekki getað gengið á íslandi á 15. öld. Hann taldi að vísu dálítið ósenni-
legt að lungnapest hefði getað gengið ein um strjálbyggt land í hálft
annað ár vegna þess að menn smituðu ekki fyrr en þeir veiktust og
lifðu sjaldan nema einn til þrjá daga eftir það, þá fárveikir og ekki ferða-
færir. Lausn hans er sú að hér hafi af veðurfarsástæðum myndast sér-
stök skilyrði til að sýkillinn lifði í fötum þeirra sem létust, og gæti það
verið skýring þess hve oft annálar segja frá því að þeir sem fylgdu
h'kum til grafar hafi sýkst. Allar heimildir bendi til þess að plágan hafi
órepið nánast alla sem sýktust, og það geri enginn sjúkdómur annar
en lungnapest.124
Ornólfur Thorlacius hefur nýlega kvatt sér hljóðs um eðli plágunnar
aftur og ítrekað þá skoðun sína að plágan á Íslandi 1402-04 hafi ekki
getað verið pest. Hann segir það áht nær allra sérfræðinga að pestarfar-
aldur geti ekki haldist við nema með smituðum nagdýrum og segir það
kalla á röð tilviljana að gera ráð fyrir að pest hefði getað borist til íslands
arið 1402. „Ef sýktar rottur voru í skipinu sem flutti pláguna til ís-
lands, hvers vegna smitaðist áhöfnin þá ekki?" „Hefði lungnapest brot-
lst út í skipinu úti á rúmsjó hefðu skipverjar, eða þeir sem tekið hefðu
getað pestina, verið dánir eða dauðvona þegar skipið lagðist að landi. Ef
veikin hefði hins vegar ekki breyst í lungnapest í einhverjum þeirra
sem smituðust af skipsrottunum hefði enginn faraldur náð sér á strik í
rottulausu landi, jafnvel þótt fallist sé á tilgátur Jóns Steffensens um
smitun úr fötum."125
Ornólfur birti grein sína í lesbók dagblaðs en ekki fræðitímariti, og
kann því að vera misnotkun að taka hana til fræðilegrar krufningar. En
efasemdir hans eru markverðar og mikilvægar, og því er óhjákvæmi-
legt að ræða þær.
Fyrst um þá röð tilviljana sem Örnólfur vill helst láta útiloka að
Pestin hafi getað borist til landsins. Kristín Bjamadóttir hefur bent á að
Jón Steffensen: Menning og meinsemdir, 322-24, 329, 338. - Kenningin um maga-
teppu rottuflóarinnar virðist enn vera í fullu gildi meðal fræðimanna. - The Cam-
bridge World History ofHuman Disease, 628-29 (Ann G. Carmichael).
^25 Órnólfur Thorlacius: „Hvaða drepsótt barst hingað árið 1402?" 4-7.
4-SAGA