Saga - 1994, Qupperneq 70

68
GUNNAR KARLSSON OG HELGI SKÚLI KJARTANSSON
skoðun að allri sagnaritun hafi lokið með lokum Nýja annáls 1430; lík-
legra er talið að haldið hafi verið áfram að skrifa fomaldarsögur og
riddarasögur og þýða heilagra manna sögur til loka miðalda.206 Ekki
verður heldur bent á neinn annál sem taki skjótan enda á árunum
1402-04. Ollum varðveittum annálum lýkur fyrr, nema Nýja annál, og
eins og kom fram í II. kafla lítur út fyrir að viðbætur Vatnsfjarðarannáls
elsta styðjist við foman annál sem hafi náð fram yfir fyrri pláguna.
Hins vegar er auðvitað ekki útilokað að plágan hafi átt þátt í að annála-
ritunin lagðist af á 15. öld og hófst ekki aftur fyrr en á síðari hluta 16.
aldar. Verri hagur yfirstéttar og stofnana hennar kann að hafa hindrað
að einhverjir yrðu til að halda þræði þeirra áfram.
En frumsamning hefur verið lítill hluti af bókaiðju manna strax á 14.
öld. Sú öld var blómatími bókagerðar, stórra og glæsilegra handrita
með söfnum og samsteypum sagna. í sumar þeirra hefur þurft skinn
af meira en hundrað kálfum og ótalið nostur við að skrifa settlegt letur
og lýsa upphafsstafi í fjölda lita. Bækur 15. aldar eru smærri í broti og
skinnið óvandaðra. Jón Helgason telur umskiptin þó ekki verða við
stóru plágu heldur „um miðja 15du öld eða nokkuru fyrr", en bætir við
að tímasetningar handrita séu í vafasamara lagi.207 Reyndar hefur
hnignun íslenskrar bókagerðar verið skýrð á annan hátt. Stefán Karls-
son hefur fært rök að því að íslendingar hafi framleitt bækur fyrir
norskan markað á síðari hluta 13. aldar og 14. öld. En um 1400 voru
Norðmenn orðnir illa læsir á íslensku, og konungurinn og hirð hans,
sem kannski höfðu helst keypt bækur, voru flutt til Danmerkur. Eftir
það framleiddu íslendingar bækur til heimanota og með minni viðhöfn
en áður.208 Við sjáum ekki annað en hvor skýringin sem er geti staðist
og verðum því enn að vísa því álitamáli til lesenda hvor sé sennilegri.
Yfirstéttir íslands hafa sjálfsagt dregið eitthvað saman í íburði á ár-
unum eftir plágurnar. En þær sukku ekki í eymd, og stjórnkerfi þeirra
lagðist ekki niður. Til eru bréf sem votta að Alþingi var háð árið 1404 og
árið 1407.209 í maí 1407 tók Helgafellsklaustur við hjónum í próventu
206 Jónas Kristjánsson: „Bókmenntasaga" V, 260.
207 Jón Helgason: Handritaspjall, 12-13. - Sbr. Björn Th. Björnsson: „Myndlist á síðmið-
öldum," 308-13, sem tengir hnignun bókagerðar við fyrri pláguna.
208 Stefán Karlsson: „Islandsk bogeksport til Norge i middelalderen," 1-13.
209 íslenzkt fornbréfasafn III, 688-89 (nr. 574), 716-17 (nr. 593).