Saga - 1994, Blaðsíða 251

RITFREGNIR
249
111
^riðji kaflinn í ritínu fjallar um upphaf dauðarefsingar fyrir blóðskömm í norður-
hluta Evrópu. Þar er leitast við að gera grein fyrir erlendu samhengi eða for-
sendum fyrir Stóradómi 1564. Framsetningin er skýr og oft sannfærandi, og
leiðir í ljós að dauðarefsingin átti sér mismunandi forsendur eftir landssvæð-
unr. I Norður-Evrópu var blóðskömm tengd trúvillu og varð þar með talin
dauðasök. Aftökur hófust þar undir lok 15. aldar. Að suðurevrópskum skiln-
Ingi var blóðskömm talin dauðasök enn fyrr samkværrtt rómverskum réttar-
heimildum.
Fjórði kafli ritsins fjallar um afnám kaþólsku og innleiðingu Stóradóms á ís-
landi. Höfundur færist í fang svo viðamikið efni að hann verður að stikla mjög
a stóru, jafnvel svo að hætta verður á að gripið sé til einfaldana. Siðskiptin í
riansk-norska veldinu fyrir miðja 16. öld eru flókið ferli og áhrifa þeirra gætir
riltölulega seint á íslandi. Kirkjuordinansía Kristjáns priðja í þýðingargerð Giss-
nrar Einarssonar er bæði einkennilegt og merkilegt plagg sem prestar Skál-
holtsbiskupsdæmis samþykktu á Þingvöllum sumarið 1541. Höfundur tekur
nokkuð djúpt í árinni þegar hann segir (bls. 91) að þar með hafi ákvæði kristin-
rettar Arna um blóðskömm verið numin úr gildi. I kirkjuordinansíunni er tal-
að um „fyrirboðna Iiði" (Dipl. Isl. X, 143 og 199) varðandi hjónabönd og svo er
að sjá að miðað hafi verið við forboðna liði kristínréttarins í dómsmálum næstu
ar a eftir. Þá má benda á að í Reykjadómi Gísla Jónssonar sumarið 1559 (Dipt.
fsP XIII, 430-33) er mjög vísað til gamals kristinréttar.
Astæða er til að skoða ýmis atriði í framsetningu höfundar á aðdraganda
Stóradóms, ekki síst varðandi árið 1559. Áreiðanlega er það rétt sem höfundur
hendir á að íslensku lögmennimir áttu fmmkvæði að því að dauðarefsingu var
komið á fyrir blóðskammarbrot með bréfi sínu til konungs 1559 (bls. 94). Lög-
'nennirnir skrifa frá Þingvöllum við Öxará 2. júlí 1559. Gísli Jónsson Skál-
holtsbiskup hefur væntanlega verið á því þingi. Skömmu síðar, laugardaginn
n*stan fyrir Þorláksmessu á sumar, þ.e. 15. júlí 1559, er Gísli biskup á Reykj-
Urr> á Skeiðum ásamt sex klerkum og sex lögréttumönnum. Þann dag dæma
Peir svokallaðan Reykjadóm sem er um hjónabönd og bannar önnur en þau
Sem bundin eru að kirkjuskipan konungs „og eftir þeim öllum máta og mann-
eri sem vor gömul íslensk lög hljóða." Af þessu virðist alveg Ijóst að forboðnir
'ðir hafa verið til umræðu meðal íslenskra frammámanna á Alþingi 1559. Ekki
eiði skaðað að höfundur hefði farið svolítíð meira út í þessi efni en raun ber
''hni. I ritinu er vitnað til prófessors Björns Björnssonar (bls. 96 og 97) og hefði
Pað átt að verða tilefni til frekari athugana á Reykjadómi og stöðu hans í
aðdragandasögu Stóradóms.
Þrátt fyrir þessa athugasemd er að mörgu leyti ástæða til að vera sáttur við
amsetningu höfundar á aðdraganda Stóradóms. Nauðsynlegt var að hreinsa
1 myrkviði tilgátna og hálfkveðinna vísna um uppruna Stóradóms eins og
Pfundur gerir (einkum bls. 102-5). Þó hefði verið æskilegt að höfundur hefði
®en fram einhvers konar sundurgreiningu á Stóradómi, t.d. líkt og Davíð Þór
Jorgvinsson dósent gerir í grein sinni um Stóradóm eða, sem hefði verið enn
eira, fombréfafræðilega, þ.e. diplomataríska, greiningu á þessum mikilvæga