Saga - 1994, Page 257

RITFREGNIR
255
Þorláks því að sú vernd sem kaþólskur skriftagangur gat veitt þeim fórnar-
lörnbum kynferðislegs ofbeldis var frá þeim tekin með siðskiptum.
I prýðilegri greinargerð (bls. 264-68) gerir höfundur grein fyrir því hvernig
yfirvöld hafa lagt áherslu á hrylling og viðbjóð með refsihörku fyrir blóð-
skömm og hvernig goðsögur og bókmenntir hafa lifað í nokkurs konar sam-
spili við þessa áherslu yfirvalda. í sagnaefni hljóta þeir sem drýgja blóð-
skomm að deyja og af sams konar nauðsyn taka yfirvöld að sér að deyða fólk.
I byrjun 19. aldar verða breytingar á viðhorfum yfirvalda til blóðskammar í
kjölfar lagabreytinga, og af því tilefni hugleiðir höfundur álit almennings á
blóðskömm. íslenskar þjóðsögur frá 19. öld eru auðvitað ein tegund heimilda-
®fnis sem ekki er komið frá yfirvöldum og því áhugavert í þessu tilliti. Ýmis
vandkvæði loða þó við þjóðsögurnar sem sagnfræðilegar heimildir en sú ætlan
höfundar (bls. 271) að þær spegli viðhorf alþýðu manna um og fyrir miðja 19.
öld virðist sennileg. Annars eru hugmyndir höfundar hvað varðar blóðskömm
karla líkar hugmyndum skynsemishyggjumanna um náttúrurétt. Blóðskömm
er breytileg af sögulegum og pólitískum ástæðum.
Erfitt er hins vegar að fallast á fullyrðingu höfundar (bls. 272) um að hug-
eiyndir almennings hafi aldrei verið í samræmi við upptalningu Stóradóms á
°rboðnum liðum. Höfundur hefur einmitt leitt líkum að því að Stóridómur
ati mótað hugarfar fólks að einhverju leyti. Eins og réttilega er getið er auk
Pess erfitt að alhæfa um þessi atriði, „hvert mál er einstakt og tilfinningar
°lks mótuðust af aðstæðum hverju sinni," segir í ritinu.
I síðasta undirkafla síðasta kafla ritsins er tæpt á merkilegum efnum varð-
andi blóðskömm sem þó er ógerningur að orðlengja mikið um vegna heimilda-
sföðunnar. Hvers konar fólk var það sem drýgði blóðskömm? Viðkvæði hefur
Verið að blóðskömm hafi aðeins verið drýgð af einhvers konar undirmálsfólki. í
oðskammarmálum á íslandi eftir siðskipti áttu oftast fátæklingar í hlut, en
^rir siðskipti eru einkum þekkt blóðskammarmál þar sem auðugt fólk átti í
ut- „Hvernig sem á því stendur" segir höfundur (bls. 274). Hér má þykja
Sern höfundur skuldi lesendum ritsins að skýra þennan mun og hefur undir-
r'taður þegar tæpt á hugsanlegum skýringum fyrr í þessu máli. Kaþólskar
nftir voru oftast leynilegar en réttarhöld siðskiptamanna og aftökur opin-
^egar heimildirnar, það er málsskjöl og dómabækur, lýsa þeim sem sakaðir
!''°ru Ufo blóðskömm sem fáfróðum, fávísum og heimskum, er það eins og
0 undur ályktar fremur til marks um heimildirnar sjálfar og viðhorf þeirra
n'ar,na sem þær skrifuðu heldur en um þá sem blóðskömm drýgðu og flestir
0ru „venjulegt alþýðufólk, fáfróðir fátæklingar eins og meirihluti lands-
'uanna."
undanförnum áratugum hafa komið fram merkilegar tilraunir í sagnarit-
vesturlanda þar sem reynt hefur verið að lýsa fyrri tíðar hugarfari og lífs-
h . Um nieð því að nota opinberar heimildir stjórnsýslu og yfirvalda sem
hg|mi,^ir um hluti sem skrásetjarar þeirra ætluðu alls ekki að láta uppi en
rit f °Vart °8 óvitandi skilið eftir sig í þeim. Eitt frægasta dæmið um þetta er
þar ra,1S^a sagnfræðingsins Ladurie um fjallaþorpið Montaillou á miðöldum
Sern nákvæmlega færðar bækur rannsóknarréttardómara, til að grennslast