Saga - 1994, Page 258

256
RITFREGNIR
fyrir um villutrú í þorpinu, eru notaðar til að lýsa hugarfari þorpsbúa og Hfs-
háttum. Fleiri sagnfræðingar hafa unnið á líkan hátt og aðferðin er raunar ekki
ný í sagnfræðilegri heimildagagnrýni. Höfundur beitir henni t.d. þegar hann
bendir á að í tali dómabókanna, um hve þeir sem gerist sekir um blóðskömm
séu heimskir og fávísir, láti skrásetjarar óvart og óvitandi í ljós viðhorf sín til
fólksins. En er hægt að komast að vitund eða hugarfari hinna brotlegu í þeim
heimildum sem við höfum í höndum? Svar höfundar er neikvætt og auðvelt
er að vera því sammála. Blóðskömm var ekki sprottin af hversdagslegu hugar-
fari eða daglegum lífsháttum. Vitund og vitneskja þeirra sem blóðskömm
drýgðu um brot sín „var óljós og þokukennd" eins og komist er að orði (bls.
279). í sumum samböndum þessa fólks virðist gæta ofbeldis, í sumum virðist
gæta einlægrar ástar en hvort tveggja eru atriði sem eru ekki sérkenni blóð-
skammarsambanda heldur geta allt eins átt við um önnur ástarsambönd.
Að lokum leyfir undirritaður sér að draga saman mikilvægustu gagnrýmna
sem fram hefur komið í máli hans hér á undan. Hún er einkum af tvennum
toga.
I fyrsta lagi hefur höfundur misst af aðalatriðum elstu íslensku skriftaboo-
anna, Skriftaboðn Þorláks biskups frá 12. öld. Þau hafa haft mikil áhrif hér a
landi þegar á 13. öld. Skriftaboðin skýra margt sem varðar heimildaefni um
blóðskömm á miðöldum og hafa áhrif í réttarfari blóðskammarmála eftir sið-
skipti. Um þetta er ekki fjallað í ritinu. Kaþólskur skriftagangur eins og hann
birtist í Þorláksskriftum hefur líka almennt skýringargildi varðandi sögu blóö-
skammarmála allt fram á okkar daga eins og bent hefur verið á. Þess sér ekki
stað í ritinu. Það hlýtur að teljast nokkur annmarki á ritinu að ekki skuli dreg'
inn lærdómur af skriftaboðum Þorláks biskups.
I öðru lagi hefur höfundur vanrækt að sýna með skýrum hætti hvernig nátturu
réttarhugmyndir allt frá 17. öld höfðu áhrif á danska og íslenska stjórnsýslu a
18. öld. Þessi áhrif stuðluðu m.a. að því að dauðadómar fyrir blóðskömm voru
mildaðir. Það er merkilegt rannsóknarefni, og innan ramma þessa rannsóknar
rits, hvernig þær hugmyndir ruddu sér til rúms meðal lögspekinga og don1
ara, sem leiddi svo til þess að blóðskammarlöggjöfin var afhelguð og sveig^
undir þessar hugmyndir.
Að lokum má einnig draga saman helstu kosti þessa rits sem undirritaður
hefur fjallað um.
í fyrsta lagi hefur verið bent á hinn mikla lærdóm höfundar og greinarger
ir hans um trúaða siðskiptamenn og guðfræðinga sem tóku blóðskammarm
til umræðu af mikilli alvöru. Mikill fengur er í þessum umfjöllunum þar sem
dregið er saman efni sem annars væri afar óaðgengilegt. Dregin er upp niyn
af þróuninni í tilteknum réttarefnum í mörgum löndum um langan tima-
Staða íslendinga í evrópskri réttarmenningu hefur skýrst, saga íslands teng1
betur en áður sögu þjóðanna.
Af miklum metnaði hefur höfundur tekist á við erfitt sagnfræðilegt efni °8
leitast við að kanna það til hlítar og gera því sem rækilegust skil. í vönduðu ri
hafa verið dregnar saman niðurstöður mánaða- og áralangra athugana og so
unar efnis í skjala- og bókasöfnum. Fá slík rit hafa komið út hérlendis a s
ustu tímum. Sveinbjörn Rafnsson