Saga - 1994, Síða 302

300
RITFREGNIR
eða réð persóna Bríetar meiru þar um? Þarna skortir skýringar og frekari
rannsóknir.
Kvennahreyfing íkreppu og stríði
Á árunum 1927-45 var Laufey Valdimarsdóttir, dóttir Bríetar, formaður KRFI
og stóð ásamt stöllum sínum fyrir mjög merkilegu starfi. Á hennar tímabih
áttu sér stað miklar þjóðfélagsbreytingar og má segja að innan kvennahreyf-
ingarinnar hafi tekist á tveir meginhugmyndastraumar. Annars vegar voru
kvenréttindakonur sem vildu sækja fram, byggja upp góða félagslega þjónustu
í þágu kvenna, jafnframt því að opna konum, giftum sem ógiftum, alla mögu-
leika. Hins vegar var húsmæðrahreyfingin sem leit á húsmóður- og móður-
starfið sem meginhlutverk kvenna. Síðarnefndi hópurinn vildi fá starf hus-
mæðra viðurkennt sem „profession", koma á fót sérstökum skólum til að mennta
húsmæður og sjá til þess að hreyfing kvenna fengi til umsagnar öll þau mál
sem snertu hag heimilanna. Kvenfélagasamband íslands var stofnað 1930 af
konum sem mjög höfðu komið við sögu kvenréttindabaráttunnar, en höfðu
húsmæðrahugmyndafræðina að leiðarljósi. Þegar á reyndi áttu þó þessar tvær
hreyfingar oftast samleið þótt stundum greindi þær á. í þessu samhengi vakn-
ar sú spurning hvað lá að baki hinni miklu áherslu á húsmóðurhlutverkið og
hvort þar var um einhvers konar svar að ræða við hinum miklu breytingum
sem fylgdu í kjölfar heimsstyrjaldarinnar fyrri þegar „hin nýja kona" varð til
án lífstykkja og síðkjóla? Var þessi hluti kvennahreyfingarinnar orðinn aftur-
haldssamur og ósáttur við tímans straum? Svo mikið er víst að þær vildu standa
vörð um rótgróið hlutverk kvenna og skapa því ákveðna þjóðfélagsstöðu.
Á kreppuárunum brást KRFl við atvinnuleysi kvenna með því að reka vinnu-
miðlun. Félagið beitti sér fyrir tryggingum, bættum hag einstæðra mæðra og
óskilgetinna barna og styrkjum til fátækra mæðra í gegnum Mæðrastyrks-
nefnd. Allt var þetta afar merkilegt brautryðjendastarf, jafnframt því sem
landsfundir voru haldnir þar sem ýmis málefni voru rædd svo sem takmark-
anir barneigna og fóstureyðingar sem mjög voru til umræðu á fjórða áratugn-
um. Skoðanir félagskvenna voru skiptar, en þó nokkuð bar á röddum sem
mæltu með sjálfsákvörðunarrétti kvenna til fóstureyðinga (bls.199—200). Miðað
við umræðuna t.d. á alþingi (sjá Alþingistíðindi 1934) þar sem kvenréttindafé-
Iagskonan Guðrún Lárusdóttir var einn helsti andstæðingur aukinna heimilda
til fóstureyðinga, hefur þurft nokkurt hugrekki til að halda slíkum skoðunum
á lofti.
Heimsstyrjöldin síðari setti mark sitt á félagið því innan þess urðu deilur
um hvernig líta bæri á stúlkur sem væru með hermönnum. Lá við klofning’
vegna „ástandsins" og þeirrar meðferðar sem hópur stúlkna mátti sæta a
hálfu yfirvalda. Þar tókust á sjónarmið persónufrelsis og þjóðernisstefnu (bls-
228-30). Árið 1944 voru gerðar miklar skipulagsbreytingar á KRFÍ, m.a. til a
tryggja að öll pólitísk sjónarmið ættu þar talsmenn og að konur úr öllum
flokkum gætu unnið saman. Sennilega bjargaði þetta skipulag félaginu fm
klofningi og átökum síðar meir þegar afstaðan til hersins og NATO tók a
setja svip sinn á alla pólitíska umræðu. Að mínum dómi varð einmitt þetta