Saga - 1998, Blaðsíða 193

GÍSLI EINARSSON SKÓLAMEISTARI
191
skjótt við og skipunarbréf Gísla í kennarastöðuna í Skálholti er
dagsett aðeins fjórum dögum síðar. Ekki er að fullu ljóst, hvort
þetta var það sem Gísli vildi, en til íslands fór hann og hefur vænt-
anlega hafið kennslu í Skálholti haustið 1649. Nánar verður fjallað
um störf hans þar hér á eftir.
Það er athyglisvert í þessu sambandi, að ekki er til þess vitað að
Gísli hafi dispúterað um stjörnufræði eða reyndar nokkur önnur
fræði á meðan hann var í Höfn. Bendir það eindregið til þess að
hann hafi ekki lokið prófi, enda er þess hvergi getið í bókum
Hafnarháskóla að hann hafi hlotið prófgráðu frá skólanum.
Sama ár og Gísli Einarsson kom til starfa í Skálholti hóf nafni
hans, Gísli Þorláksson (1631-84), sonur Þorláks biskups Skúlason-
ar á Hólum, nám í Kaupmannahöfn. Gísli, sem síðar varð eftir-
maður föður síns í biskupsembætti, lagði eins og flestir aðrir eink-
um stund á guðfræði við háskólann, en hann virðist einnig hafa
haft áhuga á stjörnufræði. Hann hafði lært hjá Runólfi Jónssyni á
Hólum og einkakennari hans í Höfn var Jorgen From, sá hirm
sami og verið hafði einkakennari Gísla Einarssonar og Páls Halls-
sonar.
Gísli Þorláksson dispúteraði árið 1651 með fyrirlestrinum Um
fastastjörnur og reikistjörnur (De stellis fixis et errantibus) og kom
hann á prenti í Kaupmannahöfn sama ár. Þetta tiltölulega vand-
aða smárit, sem enn er varðveitt, mun vera fyrsta prentaða grein-
lr> um stjörnufræði eftir íslenskan höfund.18
Runólfur Jónsson fór aftur til Hafnar með sama skipi og Gísli
horláksson árið 1649. Á árunum 1649 til 1651 mun hann hafa hald-
’ð einskonar skóla í náttúruspeki í Kaupmannahöfn og árið 1652
dispúteruðu tólf af nemendum hans. Af þessum tólf nemendum
v°ru tíu íslenskir og hafði að minnsta kosti einn þeirra, Sigurður
Torfason (1629-70) bróðir Þormóðs sagnaritara, áður verið í læri
18 Kver Gísla Þorlákssonar er til í Konungsbókhlöðu í Höfn. Halldór Her-
mannsson lýsir því í lcelandic Books of the Seventeenth Century (bls. 111) og
Ehrencron-Míiller tekur það með í ritskrá Gísla (8. bindi, bls. 213). Flestir ís-
lenskir sagnaritarar virðast hins vegar ekki sjá ástæðu til að minnast á það
1 ritum sínum, hver svo sem ástæðan kann að vera. Til samanburðar má
nefna að farið er jákvæðum orðum um ritgerð Gísla í kaflanum um sögu
stjörnufræðinnar við Hafnarháskóla í ritinu Kebenhavns Universitet
1479-1979 XII, bls. 278.