Saga - 1998, Blaðsíða 345

RITFREGNIR
343
ára frystiiðnaðarins rakin allítarlega og meðal annars fróðleg lýsing á tog-
streitu Fiskimálanefndar og Sambands íslenskra fiskframleiðenda.
Sölumiðstöðin var stofnuð árið 1942 og stóðu að henni flest frystihús í
einkaeigu. Aðalhvatinn að myndun samtakanna var að styrkja stöðu
greinarinnar á markaði og gagnvart stjórnvöldum, en einnig hafði það sín
áhrif að frystihús á vegum SÍS höfðu slitið samstarfi við Fiskimálefnd
um áramótin 1940—41. Komst Amór Sigurjónsson, starfsmaður Fiskimála-
nefndar, svo að orði um aðskilnað SH og Fiskimálanefndar að hann hafi
verið „í fullri sátt og því líkastur, er barn fer að heiman að reisa nýtt bú"
(bls. 88).
Ólafur Hannibalsson telur að þess misskilnings hafi oft gætt um sölu-
fyrirkomulag í sjávarútvegi að SH hafi haft einkarétt til útflutnings á
frystum sjávarvörum líkt og SÍF fékk á saltfiski árið 1935. Hið rétta er að
SH og frystihús Sambandsins fengu ekki einkarétt hliðstæðan SÍF, en hins
vegar hafi útflutningur verið háður leyfum og stjórnvöld hafi jafnan tak-
markað útflutning einstakra aðila til að girða fyrir undirboð á erlendum
mörkuðum. Þótt höfundur geri réttilega greinarmun á þessu tvennu og
geti þess að ýmis fyrirtæki hafi fengið „að spreyta sig" þegar stjórnvöld-
um þóknaðist svo reyndist munurinn lítill í framkvæmd. Miklar hömlur
hafa verið lagðar á samkeppni meðal helstu útflytjenda sjávar- og land-
búnaðarafurða síðan á fjórða áratugnum og hefur þessi staðreynd haft gíf-
urleg áhrif á þróun og afkomu viðkomandi greina. Höfundur er einarður
talsmaður þessa kerfis og fer ekkert sérstaklega vinsamlegum orðum um
þau fyrirtæki sem reyndu að hasla sér völl utan sölusamtakanna. Eins og
fleiri bendir Ólafur á sögu Nýfundnalands um það hvernig mál hefðu get-
að þróast ef ekkert hefði verið aðhafst í þessum efnum. Hann lýsir því
hvernig þetta mikla saltfiskland komst í þrot í kreppunni, ekki síst vegna
ringulreiðar í sölumálum, og var síðan tekið í gjörgæslu bresku krún-
unnar.
Uppbygging SH fær ítarlega umfjöllun og er sú saga hin fróðlegasta.
Rætt er um könnun markaða eftir stríð og myndun viðskiptasambanda.
Það háði auðvitað sölustarfseminni að dreifingar- og geymslukerfi fyrir
frystan fisk vantaði víða um lönd nema helst í Bandaríkjunum þar sem
frystivæðingin var lengst á veg komin. Það var því ekki að undra að SH
beindi kröftum sínum að Bandaríkjamarkaði frá fyrstu tíð. Átti Jón Gunn-
arsson drýgstan þátt í þeirri stefnu, og hefur það mótað starfsemi samtak-
anna allar götur síðan. Skilmerkilega er fjallað er um einstök markaðs-
lönd, auk þess sem í 3. bindinu er greint frá mörkuðum í þeim löndum
sem fyrirtæki SH starfa. Löndin í Austur-Evrópu urðu einriig mikilvægur
markaður með opnun Sovétviðskipta árið 1953 og er þarna ítarlegri um-
fjöllun en áður hefur sést um sovéska markaðinn (að vísu virðist mikið