Saga - 1998, Blaðsíða 298

296
RITFREGNIR
notkunar á sjó fyrr en á tímum Hinriks sæfara eftir miðja 15. öld. Gera
þarf sérstaka vandaða skífu eftir því á hvaða breiddargráðu ætlunin er að
nota þetta tæki. Því verður að teljast nær útilokað að norrænir menn hafi
smíðað úr viði eitthvað í líkingu við það sem átt er við með stjörnuskífu.
En gæti húsasnotran ekki til dæmis verið heiti á sólskífum eins og þeirri
sem fannst í Siglufirði á Grænlandi? (bls. 143). í annan stað er Páll afar
hallur undir þá algengu skekkju í umræðum um þessi mál sem kalla má
tækjaáráttu. Við nútímamenn erum vanir tækjum í hverju horni til allra
verka en að sama skapi er okkur ósýnt um að taka eftir því sem við sjáum
með berum augum án hjálpartækja. Hugmyndaflug nútímans um sigl-
ingatæki á víkingaöld hefur þess vegna farið langt fram úr því sem efni
standa til. Páll Bergþórsson sér að vísu við þessu að nokkru leyti þegar
hann lýsir vantrú sinni á gildi sólarsteinsins (bls. 153) og sólskífunnar (bls.
143), og hefði hann betur sýnt sams konar vantrú víðar. En áhersla hans á
sólskuggafjöl (bls. 137), sem heimildir eru til um frá Færeyjum á 19. öld,
hlýtur að teljast langt umfram rök málsins og hið sama gildir um önnur
tæki sem hann nefnir. Á hinn bóginn sýnir Páll ágætan skilning á gildi
þess að menn geri athuganir og geri sér far um að taka vel eftir umhverfi
sínu. Sérstaklega er þar fengur að því sem hann segir um veður eins og
áður er sagt.
Vandinn við að leggja heildarmat á Vínlandsgdtuna felst einkum í því
sem ég nefndi í upphafi, að gera sér grein fyrir því hvað höfundur ætlar
sér með bókinni. Hafi hann ætlað sér að skrifa fræðirit sem sannfærði aðra
fræðimenn um kenningar hans og hugmyndir í einstökum atriðum þá
hefur það ekki tekist. En hann hefur vissulega ýtt hressilega við öðrum
fræðimönnum, hvatt þá til dáða og lagt þeim til ramma fyrir frekari rann-
sóknir og umræðu. Hafi hann hins vegar haft í hyggju að skrifa skemmti-
lega og læsilega bók sem fræðir almennan lesanda um aðferðir og viðhorf
og vekur bæði áhuga og umhugsun, þá hefur það svo sannarlega tekist.
Þess konar bækur eru góðar bækur um leið og þær eru mikilsvert fram-
lag í þágu fræðanna. Full ástæða er því til þakka fyrir sig og óska Páli
Bergþórssyni til hamingju með góða bók.
Þorsteinn Vilhjdlmsson